كاركرد قرائن تاريخي در فقه اماميه؛ بررسي موردي روايات سبب نزول

The Function of Historical Evidences in Imamia Jurisprudence; Case Study of Hadiths Concerning Causes of Revelation

روايات سبب نزول از سويي با قرآن و حديث و از سوي ديگر با تاريخ ارتباط دارند و در مورد آيات الاحكامي كه داراي سبب نزول هستند، بُعد فقهي نيز به اين ابعاد افزوده مي‌شود. نوع نگاه فقهاي اماميه به قرائن تاريخي به طور كلي، و روايات سبب نزول به طور خاص، در چگونگي استنباط فقهي از آيات به واسطه فهم حاصل شده از اين روايات مؤثر است. اين پژوهش براي تبيين نوع نگاه فقهاي اماميه به قرائن تاريخي، كاربرد روايات سبب نزول را در آثار فقهاي اماميه مورد بررسي قرار مي‌دهد. بدين منظور، تفاوت مكاتب فقهي را از ياد نبرده و كوشيده است گوناگوني نوع تعامل فقهاي اماميه با روايات سبب نزول را از اين طريق تبيين كند. استقراي حاصل از اين بررسي نشان مي‌دهد كه روايات مروي از ائمه (ع) با شرط اثبات صحت انتساب، در زمره دلايل اصلي يك حكم فقهي مطرح شده‌اند. اما اسباب نزول منقول از طريق اهل سنت، بيشتر به عنوان مؤيد برداشت‌هاي فقهي شيعه مورد استفاده بوده‌اند. روايات سبب نزول در آثار فقهاي اماميه كاربردهاي متنوعي همچون تعيين مؤلفه‌هاي معنايي الفاظ و استنباط احكام استحبابي از آيه داشته‌اند، اما زمينه‌چيني براي استنباط فقهي از آيات به ظاهر غير فقهي، يكي از مهم‌ترين كاركردهاي اين اخبار است؛ چراكه بدون در نظر گرفتن اين اخبار، آيه اشعار مستقيمي به مسائل فقهي نداشته است.

The hadiths concerning the cause of revelation are related from one aspect to Quran and hadith and from another to history. As far as the verses declaring religious commands which have causes of revelation are concerned, the jurisprudential aspect is added to the above said aspects. The Imamia jurists' attitude to historical evidences in general and to hadiths concerning causes of revelation specifically, affects how verses are inferred from the jurisprudential aspect through the understanding obtained from these hadiths.  In this paper, in order to explain the Imamia jurists' attitude to historical evidences, the function of hadiths concerning causes of revelation in Imamia jurists' works is investigated. For this purpose, the authors have borne in mind the difference of jurisprudential schools and attempted, in this way, to explain the diversity of ways Imamia jurists have treated hadiths concerning causes of revelation. The induction obtained from this investigation shows that the hadiths narrated from Imams, provided that the validity of their attribution is proved, have been cited among the main proofs of a jurisprudential ruling. On the other hand, the causes of revelation quoted by Sunnis have been mostly used as endorsing the jurisprudential inferences by Shiite. The hadiths concerning causes of revelation have a variety of functions in the Imamia jurists' works such as determining the conceptual components of words and inference jurisprudential rulings from the verse. However, providing the ground for jurisprudential inference from the verses apparently non- jurisprudential is one of the most important functions of these hadiths; since, without taking these hadiths into consideration, the verse has not directly referred to jurisprudential .