روايت شرقي معراج نامه ميرحيدر

تاريخ نگارگري ايران دربردارنده مكتب هاي مختلفي است كه در تمامي شان كم وبيش مي توان تأثيرات و اقتباس هايي فني و سبكي را از هنر فرهنگ هاي مختلف شرق و غرب مشاهده كرد. ازجمله اين مكاتب، »مكتب هرات « در دوره تيموريان است. از ويژگي هاي برجسته اين مكتب نفوذ مشخص هنر خاور عنوان شده و عمده آثار برجاي مانده مكتب هرات حاصل كارگاه هرات است كه به امر شاهرخ پسر امير تيمور برپا شده بود. معراج نامه ميرحيدر با مضمون روايت معراج حضرت محمد (ص)، يكي از اين آثار است كه در مقايسه با معراج نامه هاي ديگر ازجمله معراج نامه منسوب به احمد موسي متعلق به دوره ايلخاني، داراي نقش مايه ها و شخصيت پردازي هاي ويژه اي است كه چيزي بيش از تأثيرات سبكي و عناصر بصري خاور دور را نشان مي دهند. به نظر مي رسد در اين نسخه تأثيرات شرقي به سبك و شيوه اجرا منحصر نگشته و در برداشت نگارگر از سفر معراج و موجودات مختلفي كه حضرت محمد(ص) در اين سفر با آن ها روبرو مي شوند نيز وارد شده است. حال پرسش اين است كه آيا معراج نامه شاهرخي تنها يك اثر در مكتب تيموري با تأثيرپذيري از عناصر شرقي است و يا اين تأثيرات در محتواي اثر وارد شده و از اساس مي توان آنرا روايتي شرقي از معراج پيغمبر دانست؟ در اين پژوهش كه به روش توصيفي ـ تحليلي و بر اساس استنتاج از شواهد و منابع موجود انجام مي گيرد، ابتدا آيات (1813) سوره »نجم « و همچنين سوره »اسراء « و روايات مربوط به معراج حضرت محمد(ص) بررسي خواهد شد تا تفاوت هاي موجود بين صور تصوير شده در معراج نامه شاهرخي و آنچه در آيات و روايات آمده است مشخص شود. در ادامه با آوردن معادل هاي اين نقش مايه ها در اديان خاوري و به ويژه بوديسم »واجرايانا « و مقايسه با تصاوير معراج نامه، اين گمان تقويت مي گردد كه نگارگر، علاوه بر تأثيرپذيري سبكي از هنر شرق، در نمايش هويت موجودات و عناصر روايت نيز وامدار مفاهيم شرقي است.