كاوشي در «تعدد اعتباري (معنوي) جرم» در فقه اماميه و حقوق ايران

A study on the “abstractive (ideal) plurality of crimes” in Imamia Jurisprudence and Iranian Law

«تعدد اعتباري يا معنوي جرم» يكي از جهات عمومي تشديد مجازات و در اصطلاح، شمول چند وصف جزايي بر فعل واحد است. اين مسئله از اهميت ويژه‌اي در حقوق جزا برخوردار است؛ چرا كه تعيين مجازاتي متناسب با بزه انجام شده باعث رعايت اصول انساني و اسلامي چون: عدالت كيفري و تناسب بين جرم و مجازات است و در پي آن سلامت رواني جامعه تأمين مي‌گردد. قانون‌گذار ايران همچون برخي دانشيان حقوق، نظريه تعدد معنوي را پذيرفته، در برخي موارد، قائل به جمع مجازات‌ها و در مواردي ديگر، به تداخل مجازات‌ها شده است. به نظر مي‌رسد با توجه به سخنان فقهاي اماميه، هنگامي كه در تعدد معنوي جنايتي بر عضو و نفس يا عضو و منفعت وارد شود، مجازات‌ها تداخل نموده و ديه بيشتر تعيّن پيدا مي‌كند و در صورت تداخل قصاص نفس با ديگر أعضا يا منافع به دلالت فحوا فقط قصاص نفس جاري مي‌شود. اما در مواردي مثل جنايت موجب ديه دو عضو يا دو نفس و نظير آن با توجه به نبود نص و عدم امكان تعميم نصوص موجود به غير از موارد مذكور و نيز اصل عدم تداخل، تعيين چند مجازات، امري موجه است. حاصل اينكه اصل عدالت كيفري كه مستفاد از عقل و شرع است در پاره‌اي از مواد قانوني مدنظر در اين نوشتار، رعايت نشده و قانون مجازات اسلامي نيازمند اصلاح است.

Abstractive or ideal plurality” of crimes is a general cause of aggravation of punishment and terminologically it is the application of multiple criminal titles to a single act. This issue is of special significance in criminal law since determination of a punishment proportionate to the committed crime leads to compliance with human and Islamic principles such as criminal justice and proportionality of crime and punishment and as a result, the mental safety of society is ensured. The Iranian legislator, like a number of legal scholars, has accepted the ideal plurality of crimes theory, adopting the application of multiple punishments in some cases and their overlap in others. Given the Imamia jurists' opinions, it appears that where, in case of ideal plurality, a crime is committed against a limb or the soul or the limb and profit, the punishments overlap and the more blood money is specified and in case qisas for life and for other limbs or profits overlap, only qisas for life is administered according to the purported signification. But in cases such as crime leading to blood money for two limbs or two lives and the like, given the absence of text and the impossibility of extending the available texts to cases not mentioned therein and the principle of non-overlap, determination of multiple punishments may be justified. The conclusion is that the principle of criminal justice which is deducted from intellect and sharia has not been complied with in certain articles of law considered in this paper and the Islamic penal code needs to be amended.