دزسنجي ‌گذشته‌نگر با استفاده از ناخن در تأسيسات هسته‌اي (مقاله مروري)

عموماً دزهاي بيش از Gy2 مي‌تواند اثرهاي زيست‌شناختي حادي در انسان‌ ايجاد كند. به همين دليل براي اندازه‌گيري و ثبت دز دريافتي تجمعي به ويژه در پرتوكاران، نياز به يك دزسنج همراه به شدت توسط پژوهشگران احساس شده است. هدف از اين مطالعه، معرفي شيوه‌هاي دزسنجي گذشته‌نگر به ويژه بهره‌گيري از ناخن به عنوان يك ابزار طبيعي براي تعيين دز جذبي تجمعي در بدن است. روش‌هاي سنتي دزسنجي بر اساس اثرات تابش روي مواد غيرآلي استوار است. بر خلاف روش‌هاي سنتي از تركيبات آلي نيز براي دزسنجي استفاده مي‌گردد كه اثر تابش بر آن‌ها ايجاد راديكال آزاد است. براي تعيين غلظت اين راديكال‌ها، از روش طيف‌سنجي EPR استفاده مي‌شود. تاكنون مواد جامد گوناگوني مانند قندها، پليمرها، كوارتز و استخوان براي گستره وسيعي از دز جذب شده (Gy 10^8-10) مورد استفاده قرار گرفته‌اند. به منظور توسعه دزهاي قابل اندازه‌گيري در سطح پايين‌تر (Gy 5-1)، موادي كه حساسيت بيشتري نسبت به تابش داشته باشند، مورد نياز هستند. طيف‌سنجي EPR معمولاْ در ناحيه xband و در بسامد GHz 9/5 انجام مي‌گردد. منحني دز پاسخ شكر براي تابش گاما در محدوده Gy 100 0/5- خطي است. منحني دز پاسخ براي بيشتر پلاستيك‌ها غيرخطي بوده و داراي سيگنال EPR با پايداري كم است. كتان كه از يك زنجير پلي‌ساكاريدي تشكيل شده، داراي منحني دز پاسخ خطي در محدوده Gy 10^4-10 بوده ولي به دليل باقي ماندن مواد شوينده در آن، تفسير سيگنال EPRآن كار آساني نيست. شدت سيگنال EPR پشم ضعيف بوده و بازتركيب راديكال‌ها در آن به سرعت اتفاق مي‌افتد. ميناي دندان يك بافت خوب براي دزسنجي به روش EPR بوده و منحني دز پاسخ آن در محدوده Gy 0/2-0/02 است. حد آشكارسازي براي استخوان نيز در حدود چند كيلوگري بوده و در دزهاي پايين دقت ندارد. سيگنال زمينه در مو بالا بوده و پايداري سيگنال آن كم است. همچنين سيگنال EPR ناخن حداقل به مدت چند روز پايدار است. عموماً موادي كه در دزسنجي EPR مورد استفاده قرار مي‌گيرند بايستي داراي ويژگي‌هايي همچون، همراه در همه جا، قابليت نمونه‌گيري غيرتهاجمي، پايداري سيگنال و ارزيابي سريع و دقيق دز باشند. ناخن به دليل دارا بودن همه اين ويژگي‌ها در مقايسه با ساير مواد، در دزسنجي به روش EPR بسيار مورد توجه است.