جهان‌هاي ممكن ساخت شرطي در زبان فارسي معاصر

جملۀ شرطي جمله‌اي مركب است كه از دو بند شرط و جزاي شرط تشكيل شده است. هدف ما در اين پژوهش، بررسي جمله‌هاي شرطي زبان فارسي معاصر بر اساس رده‌شناسي دكلرك و ريد (2001) است. بر اساس اين رده‌شناسي معنايي، جهان ممكنِ بند شرط به دو دستۀ حقيقي و نظري تقسيم مي‌شود. جهان ممكن نظري مي‌تواند خنثي يا غيرخنثي باشد و غيرخنثي، به چهار نوع بسته، باز، غيرقطعي و ضدحقيقي تقسيم مي‌شود. در تحقيق حاضر، تلاش مي‌شود اين انواع با توجه به پيكره‌اي بالغ بر 286 جملۀ شرطي ـ كه از 10 كتاب داستاني معاصر استخراج شده است ـ بررسي شود و بسامد وقوع هر يك به تفكيك مشخص شود. تحليل جمله‌هاي شرطي فارسي نشان مي‌دهد كه ساخت شرطي فارسي با رده‌شناسي مذكور مطابقت دارد و جهان ممكن نظري باز، بالاترين بسامد وقوع را دارد و جهان‌هاي ممكن خنثي، بسته، حقيقي، غيرقطعي و ضدحقيقي به ترتيب، بيشترين بسامد را بعد از جهان ممكن باز به خود اختصاص داده‌اند. بالاتر بودن بسامد وقوع جهان ممكن باز از آنجا نشئت مي‌گيرد كه در اين جهان ممكن، موقعيتي فرضي كه احتمال وقوع دارد، در نظر گرفته مي‌شود و قطعيتي دربارۀ وقوع آن وجود ندارد و اين تعبير با كاركرد ساخت شرطي بيشترين تطابق را دارد. همچنين، اين تحقيق نشان مي‌دهد كه علاوه ‌بر كلمات ربط شرطي معمول مانند »اگر، اگه، به شرطي ‌كه، والاّ، وگرنه و حتي اگر، كه، تا و چنانچه « كلمات ربط ديگري مانند »چه ... چه؛ همچين ‌كه، وقتي‌ كه، به مجرد اينكه، حالا كه، فرضاً، ولو، وقتي، آنگاه ‌كه، هروقت، همين ‌كه « نيز در نقش كلمۀ ربط شرطي به كار مي‌روند.