رديابي انديشه انقلاب اسلامي در جريان‌هاي فكري سياسي دهه ۲۰

اين نوشتار با اين پيش فرض آغاز مي‌شود كه انديشه انقلاب اسلامي در بستر اجتماعي تاريخي دهه 20 و جريانات فكري و سياسي آن تولد يافت؛ بنابراين پرسش اساسي اين است كه وضعيت مذهبي، فكري و سياسي اين دهه چگونه بوده كه بستري اجتماعي و تاريخي را براي وقوع يك پديده جامعه‌شناختي چونان انقلاب اسلامي فراهم آورده است و مسأله عمده اين مقاله آن است كه برخلاف تصور و برخي مدعاهاي مطرح شده پس از انقلاب اسلامي، انديشه انقلاب اسلامي، عمدتاً با انديشه‌هاي جريان نوگرايي ديني دهه 20 و نه با انديشه‌هاي بنيادگرايانه ديني در آن دهه قرابت دارد. بدين منظور در پژوهشي مجزا انديشه انقلاب اسلامي با تحليل تماتيك انديشه رهبر و نخبگان انقلاب اسلامي به دست مي‌آيد. در اين پژوهش با بررسي وضعيت مذهبي، فكري و سياسي دهه 20 اين نتيجه حاصل مي‌شود كه انديشه انقلاب به يكي از جريانات فكري و سياسي اين دهه نزديك‌تر است. از آ‌ن‌جا كه در اين دهه چهار جريان عمده فكري و سياسي در فضاي آزادي آن دوره حيات اجتماعي داشت، پس از مختصر اشاره‌اي به وضعيت مذهبي آن دوره به شناخت اين جريانات پرداخته مي‌شود، اما از آن‌جا كه انقلاب 57 ايران قيدي اسلامي خورده است، بيشترين تأكيد اين مقاله به شناخت انديشه‌هاي دو شاخه اسلام‌گرايي سياسي يعني بنيادگرايي ديني و نوگرايي ديني در دهه 20 است. بنيادگرايي ديني جرياني است كه در زمينه معرفت ديني نيازي به تغيير نمي‌بيند و مي‌كوشد پاسخ تمامي پرسش‌ها و نيازهاي تجدد را به طور از پيش موجود از دل دين استخراج كند، نه با فهم جديد از دين و نوگرايي ديني كه طيف گسترده‌اي را شامل مي‌شود و در تلاش است كه پاسخ تجدد را با فهم جديد از دين بدهد كه اين مسأله منجر به تغيير معرفت ديني مي‌شود. در اين مقاله به تفصيل به اين جريانات پرداخته مي‌شود.