تحليل محتوايي شطح (بر پايه شطحيات قرن دوم تا هفتم هـ . ق.)

آنچه با عنوان شطح از عرفا نقل شده حوزه وسيعي از مفاهيم و مضامين را دربرمي گيرد كه به سبب شهرت برخي از شطحيات و نيز تكرار بيشتر بعضي مفاهيم و مضامين، بسياري ديگر از آنها چه در تعريف شطح و چه در برداشت ما از شطح مغفول مانده است. بعيد نيست اين امر در گذر زمان حتي بر اطلاق يا عدم اطلاق شطح بر برخي سخنان عرفا نيز تأثير گذاشته و مانع ثبت برخي از شطحيات در اين دايره شده باشد. براي اصلاح اين نگاه نادرست به مقوله وسيع شطح، با گزينش شطحيات عرفا از منابع مختلف و استخراج و طبقه بندي مفاهيم و مضامين مطرح شده در آنها به سي و يك عنوان دست يافتيم. در اين مقاله ضمن تعريف حدود و ثغور اين مضامين و نيز بسامدشان در شطحيات گرد آمده، نمونه هايي از كاربرد هر مضمون در شطحيات نقل شده. همچنين در ذيل مضامين پرتكرار به بررسي سير تاريخي كاربرد آنها و نيز علاقه و توجّه برخي عرفا به مضموني خاص، اشاره شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه نقد ديدگاه هاي رايج در عرف، فناي في الله، بيان عظمت عارف و تعريف اصطلاحات عرفاني، به ترتيب پرتكرارترين مضامين شطح و تعظيم شيطان و دفاع از او، بيان معراج عرفاني، مرگ پيش از مرگ و غيرت عارف نسبت به خدا كم تكرارترين مفاهيم و مضامين مطرح شده در شطح هاست.