تحليل انتقادي طرح‌هاي نمونه‌گيري در پژوهش‌هاي جغرافياي انساني با تأكيد بر تورش انتخاب در نمونه‌هاي احتمالي

استفاده از واژه هاي «احتمالي و تصادفي »در روش نمونه گيري پژوهش ازنظر اصول روش تحقيق، بار ادعايي و معنايي خاصي دارد و به مفهوم رعايت اصول و قواعد نظريه نمونه گيري و عدم تورش انتخاب در طرح نمونه گيري است كه پايايي و قابليت تعميم برآوردها را تضمين مي كند. پژوهش حاضر با فرض وجود تورش انتخاب نمونه در بسياري از طرح هاي نمونه گيري احتمالي در پژوهش هاي جغرافياي انساني، به روش كيفي و با رويكرد انتقادي به ارزيابي اين فرض پرداخته است. در اين راستا به منظور كاوش و تفهم مفصل اين مسئله، از ميان مقالات چاپ شده در مجلات علمي-پژوهشي جغرافيايي كشور در 5 سال اخير، با استفاده از روش نمونه گيري هدفمند و معيارمحور به انتخاب 25 نمونه موردي از مقالاتي كه روش نمونه گيري آن ها احتمالي (يا تصادفي) ذكرشده است، ولي شواهد و قرينه هايي مبني بر نقض ادعاي فوق و تخطي از اصول و قواعد نمونه گيري احتمالي (احتمال وجود تورش انتخاب) در آن ها موجود است، انتخاب شد. سپس به روش تحليل محتوا و تحليل استنادي به بررسي جوانب مسئله در هركدام از اين نمونه ها به طور جداگانه پرداخته شد. نتايج حاكي از آن است كه در تمامي نمونه هاي موردبررسي، در« ادعاي احتمالي و يا تصادفي بودن نمونه»بار معنايي علمي خاص اين ادعا لحاظ نشده و روش نمونه گيري اعمال شده در اكثريت آن ها عملاً غير احتمالي بوده است؛ بعضي از آن ها احتمالاً به دليل عدم آگاهي كامل از اصول و قواعد نظريه نمونه گيري، معناي مصطلح و عاميانه واژه هاي احتمالي، تصادفي و يا اتفاقي را مدنظر داشتند و برخي نيز با آگاهي از معنا و اهميت علمي اين مفاهيم و اصطلاحات، به صورت ظاهري و فرماليستي و خيلي خلاصه به استفاده از اين روش اشاره كردند و تصوير روشني از شيوه كار خود ارائه ندادند؛ درحالي كه بعضاً در محتواي آن ها شواهدي مبني بر نقض ادعاي فوق به چشم مي خورد. درنهايت در همه آن ها امكان وجود تورش انتخاب محتمل است و برآوردهاي آن ها فاقد پايايي و قابليت تعميم قطعي بوده است. با توجه به گستردگي اين مسئله در ميان مجلات، پژوهشگران و نهادهاي دانشگاهي مختلف توليد علم در سراسر كشور، لزوم توجه جدي به اين مسئله به منظور پايش علمي و دفاع از اعتبار و جايگاه علم جغرافيا به عنوان علم برنامه ريزي و توسعه ضروري به نظر مي رسد.