ساخت‌گرايي تكويني، فرامتن و گزين‌گويه‌هاي ادبي

نظريه ساخت‌گرايي تكويني لوسين گلدمن (1913 ـ 1970) به مثابه استمرار نگرشي پراگماتيستي ـ عمل‌گرا در حوزه رويكردهاي جامعه شناختي، متون ادبي را همچون يك نهاد اجتماعي تحليل و بررسي مي كند. بر مبناي اين نظريه، آنچه در وهله نخست حاصل كار يك نويسنده به شمار مي آيد، در تحليل نهايي، برآيند خواست ها و آرمان هاي يك طبقه اجتماعي است. در ديدگاه گلدمن، متن ادبي در كاركردي دوگانه، از يك سو از فرامتن هاي گوناگون اقتصادي، اجتماعي و ايدئولوژيك تأثير مي پذيرد و از ديگر سو، با توجه به تناقضات موجود در واقعيت عيني، بر فرامتن اثر مي گذارد. گزين گويه هاي ادبي (امثال و حكم)، به ويژه با توجه به دربردارنگي تجربه هاي تاريخي ـ طبقاتي و ديرپايي، بستر مناسبي براي بررسي‌ها و تحقيقات ادبي با رويكرد ساخت‌گرايي تكويني به شمار مي آيند. جستار پيش رو مبتني بر اين چارچوب نظري و با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي گزين‌گويه هاي ادبي پرداخته، روايي اين نظريه را در گستره شماري از گزاره هاي ادبي نشان داده است. پژوهش حاضر به مثابه نخستين پژوهشي كه نظريه مذكور را از حوزه يك يا چند اثر منسجم به گستره تاريخي ـ كاربردي گزين گويه هاي ادبي برده است، نشان مي دهد كه چگونه گزين‌گويه ها با توجه به ماهيت مؤجز و تأثيرگذارخويش، از سوي هر يك از دو طبقه فرادست و فرودست اجتماعي به كار گرفته مي شوند و همچون ابزاري در راستاي دستيابي به منافع عمل مي كنند. تبيين پيوند فرامتن با فرم، نمودبخشي به دوگونگي فرامتن ها، بررسي تناقضات مفهومي حتي در يك دوره تاريخي ازجمله ويژگي هاي قابل تأمل در اين جستار است.