بازنمايي نقش زن در داستان‌هاي عامۀ ترجمۀ فرج بعد از شدت

بخش عظيمي از فرهنگ و ادب عامۀ كهن فارسي كه عمدتاً شفاهي بوده، به دليل سيطرۀ ادبيات اشرافي ازبين رفته؛ اما همين اندك كه به دست ما رسيده است، مديون ادب اشرافي به ويژه آثار روايي مانند ترجمۀ كتاب فرج بعد از شدت هستيم. چه از رهگذر اين آثار، تجربه هاي زيستي منحصربه فردي از فرهنگ عامه به دست ما رسيده است. چنين آثاري بستر مناسبي براي بررسي بازتاب هاي فرهنگي در زمينه هاي گوناگون ازجمله مباحث مربوط به زنان است. در اين پژوهش، بر بازنمايي نقش زن در حكايت »دختر نباش «، تلاش كرديم با خوانشي جديد از اين حكايت، نشان دهيم به متوني كه تاكنون عموماً نگاه فرماليستي صرف شده است، مي توان از منظر ديگري نيز نگريست. در اين جستار با روش توصيفي ـ تحليلي بر مبناي رويكرد تحليل گفتمان انتقادي با تكيه بر نظريۀ فركلاف، »دختر نباش « در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين، بررسي شد و نشانه هاي قدرت و عامليت زن نشان داده شد. از رهگذر اين پژوهش، با محوريت كنش و حضور زن، به اين نتيجه رسيديم كه زن در فرج بعد از شدت هر چند حضور زيادي ندارد؛ ولي هنگام ايفاي نقش، مظهر شهامت است و جسورانه عليه سنت‌هاي مذكرانه عصيان مي كند و تابوها را مي شكند. در اين حكايت، اگرچه نابرابري قدرت بين زن و مرد مشهود است؛ ولي با دقت در لايه هاي پنهان متن مي توان ديد خلاف ادب اشرافي كه مذكر است، زنان هم به منابعي از قدرت دسترسي دارند و با شيوه هاي خاص سعي در چيرگي بر هژموني مردسالاري محيط و پيش برد اهداف خود دارند. در پايان، نقش فاعلي زن در شكل گيري روند روايت، تبيين و نشانه هاي قدرتش در متن نشان داده شده است.