قصه‌شناسي فلك‌نازنامه

فلك‌نازنامه، منظومه‌اي عاميانه و عاشقانه در عشق آفتاب، دختر شاه خاور به فلك‌ناز، پسر عزيز مصر، است كه پس از دشواري‌هاي فراوان به هم مي‌رسند. اين مثنوي از چنان شهرتي در ميان مردم برخوردار بوده كه جزو كتاب‌هاي مكتب‌خانه به شمار مي‌رفته است. علاوه بر اين، درگذشته و هم اكنون نيز در ميان ايلات و عشاير به عنوان شاهنامه فلك‌ناز خوانده مي‌شود. سرايندۀ اين منظومه شاعري به نام ملا تسكين شيرازي است. ويژگي‌هاي سبكي بسياري از منظومه‌هاي سنتي و عاميانه را در اين منظومه مي‌توان ديد؛ ازجمله جنبه‌هاي شگفت‌آوري چون خرق عادت‌ها، انسان‌ها، جانوران، موجودات، مكان‌ها و اشياي شگفت‌انگيز، طرح مدور، گزاره‌هاي قالبي، استفاده از ضرب‌المثل‌ها، كنايات و اغراق‌ها. زبان و بيان اين داستان نيمه‌ادبي است و اصطلاحات و عبارات عاميانۀ فراواني در آن ديده مي‌شود. روابط علي و معلولي داستان ضعيف است و زاويۀ ديد داستان، سوم شخص و رواي، داناي كل است. زمان وقوع داستان مبهم، نامعين و فرضي است. مكان‌ها برخي واقعي و برخي نيمه‌واقعي هستند. شخصيت‌هاي داستان به جز دو تن همگي ايستا هستند و شخصيت تيپ‌شده‌اي در داستان مشاهده نمي‌شود؛ همۀ آنها همچون قصه‌هاي سنتي تك بعدي‌اند. بلاغت داستان بيشتر در حوزۀ وصف‌ها و اغراق‌هاست و بن‌مايه‌هاي مهم منظومه‌هاي عاميانه و عاشقانه در داستان مشاهده مي‌شود. ساختار روايي وريخت‌شناسي داستان براساس روش پراپ اما با كاركردهايي متفاوت انطباق دارد. بدين ترتيب، در اين مقاله علاوه بر پرداختن به وجوه مختلف قصه‌شناسي فلك‌نازنامه، به كمك روش ساختارگراي پراپ به تجزيه و تحليل ساختاري عناصر قصه مي‌پردازيم.