«به خرّم بهشت هدايت در آي»(معرّفي منظومۀ حماسي- تعليمي خرّم بهشت اثر رضاقلي خان هدايت)

فاقد عنوان لاتين

رضا قلي خان هدايت از نامداران جامع‌الاطراف عصر قاجار است كه بيش از سي اثر از او به يادگار مانده است و در سه حوزه ادبيات، تاريخ و عرفان صاحب تأليفات ارزشمندي است. او در كنار پژوهش و سرايش، از رجال درباري نيز بود و در تربيت شاهزادگان قاجاري طرف اعتماد پادشاهان قاجار به شمار مي‌رفت. هدايت با طبع روان و پختۀ شاعري خود به مرتبه «اميرالشعرايي» دربار نيز نائل آمد. حجم انبوهي از آثار منظوم از او به يادگار مانده كه از آن جمله مي‌توان به ديوان غزليات با چهارده هزار بيت و ديوان قصايد با سيزده هزار بيت و شش منظومۀ بلند به اقتفاي بزرگان ادب فارسي معروف به «ستّة ضروريه» اشاره كرد. مثنوي «خرّم بهشت» آخرين منظومه از مجموعۀ ششگانة وي است كه در بحر متقارب و به استقبال از شاهنامۀ فردوسي و بوستان سعدي سروده شده است. هدايت هنگام خلق اين اثر قريب به شصت سال داشته و خرّم بهشت را در كمال پختگي به نظم كشيده است. اين اثر كه تلفيقي از موضوعات تاريخي و مذهبي است، با بيان حماسه ­گونه سروده شده است و از شمار حماسه‌هاي ديني موفق در عصر قاجار است. وجـود شـرح­حال خودنـوشتي از هـدايت در صفـحات پاياني خرّم بهشت، اهميت و ارزش اين اثر را نسبت به ساير منظومه‌هاي ستّۀ ضروريّه دوچندان مي­كند. اين مثنوي شامل قريب شش هزار بيت و هشت باب است كه به ترتيب عبارت­ اند از: شجاعت، كرم، عدل و داد، عشق، وفا، حكمت، صفا و صداقت، توحيد و معرفت. از خرّم بهشت تنها يك نسخۀ خطي به جا مانده كه در كتابخانۀ مجلس نگهداري مي‌شود. مقالۀ حاضر معرفي كامل كتابشناسي و نسخه ­شناسي اين اثر ارزشمنداست.