جستاري در شرح احوال و بررسي ديوان فناي خويي

فاقد عنوان لاتين

ميرزا عبدالرسول زنوزي خويي، متخلص به فنا، از نام‌آوران عصر دنبلي‌هاست. آميختگي ‌نام دنبلي‌ها با تاريخ خوي كه در دورۀ احمدخان دنبلي و پسرش حسينقلي خان برجسته است، حكايت‌ سال‌هاي طلايي علم و ادب و معرفت در تاريخ ادبيات آذربايجان و به‌تبع آن در ايران زبانزد شده است و بايد گفت يكي از اعصار مهم ادب فارسي محسوب مي‌شود. در اين دوره، شهرت دادگري و دانش‌پروري خان‌هاي دنبلي، شهر خوي را به مأمني براي گروه‌هاي كثيري از شاعران و دانشمندان از اطراف و اكناف ايران و كشورهاي همسايه بدل مي‌كند و به درگاه اين اميران مي‌كشاند؛ از جمله مي‌توان از آذر بيگدلي، صباي كاشاني، ملا عبدالنبي طسوجي، ملا فتح‌الله ايرواني، ميرزا محمدرضا هندي، ميرزا محمدعلي اصفهاني، حريف جندقي، ساغر تبريزي، آقاي ميريعقوب كوه‌كمري و... نام برد. در نتيجه رواج شعر و ادب، تشكيل محافل و مدارس، يك محيط فرهنگي پديد مي‌آيد و به تربيت رجال ختم مي‌شود. از برخورداران اين خوان فضل و از تأثيرگذاران خاندان‌هاي علمي در ايجاد كانون دانش، خاندان‌ ميرزا حسن زنوزي خويي و از اين خانواده، ميرزا عبدالرسول متخلص به فناي خويي نام‌آور است. لذا اين پرسش مطرح مي‌شود كه جايگاه علمي و شاعري وي چه نقشي در اين دوره داشته است؟ و ديوان شعر او ماحصل چه برجستگي‌هايي است؟ مي‌توان گفت آثار فنا آيينۀ تمام‌نماي اوضاع اجتماعي، سياسي و اخلاقي ايران در دورۀ قاجار است و علاوه بر آن، وي كه در شاعري تواناتر از پدرش يعني فاني است، در حكمت نيز دستي داشت و از پيروان ابن‌عربي و ملاصدرا و مريدان شيخ احمد احسايي بوده است. نگارنده در اين نوشتار بر آن است ضمن معرفي نسخۀ خطي و شخصيت والاي ادبي سراينده، به بررسي تحليلي و متن‌شناسانۀ ديوان شاعر بپردازد.