بررسي، تحليل و معرفي طرح‌ها و نقشه‌هاي وارداتي(اقتباسي) و جديد در قالي معاصر اراك (سلطان‌آباد)

Review, Analysis and Introduction of Adaptive (Imported) and New Layouts and Patterns in the Contemporary Carpet of Arak (Sultanabad)

يكي از مهم‌ترين مكاتب قالي‌بافي ايران، مكتب قالي‌بافي سلطان‌آباد يا اراك است كه ضمن برخورداري از سابقه‌اي ديرين در بافت و توليد قالي، با عرضه‌ي قالي ساروق از اواسط دوره‌ي قاجار به اين سو، باعث شهرت و محبوبيت قالي دست‌بافت ايراني شد. قالي اراك از منظر طرح و نقشه، در گذار ادوار مختلف تاريخي به سه دوره‌ي تاريخي تقسيم‌بندي مي‌شود؛ دوره‌ي نخست، از زمان ظهور قالي سلطان‌آباد تا اواسط قرن نوزدهم (اواسط دوران قاجار)؛ دوره‌ي دوم يا دوره‌ي درخشش كه از اواسط قرن نوزدهم تا پايان دوره‌ي پهلوي به طول انجاميد، البته با فراز و فرودهايي در خلال جنگ‌هاي جهاني اول و دوم؛ و دوره‌ي سوم يا دوره‌ي چهل‌ساله‌ي انقلاب كه در واقع دوران افول قالي اراك است. در اين دوره بود كه انواع متنوعي از طرح‌ها و نقشه‌هاي غيربومي كه در اصطلاح و در اين مقاله با نام وارداتي يا اقتباسي شناخته مي‌شوند، از ديگر مكاتب و مناطق، وارد نظام بافندگي قالي اراك شد. پرسش اصلي و محوري اين مقاله اين است كه با توجه به فراواني بعضي نقشه‌هاي غيربومي، خاستگاه و زادگاه و تعداد نقشه‌هاي اقتباسي (وارداتي) در مكتب قالي‌بافي اراك (سلطان‌آباد)، كدام است؟ همچنين بعضي از نقشه‌هاي جديد طراحان اراك در اين دوره، شناسايي شد كه در اين پژوهش بدان‌ها پرداخته خواهد شد. يافته‌هاي اين پژوهش به اين قرار است: طرح‌ها و نقشه‌هاي وارداتي يا اقتباسي به شيوه‌هاي مختلف وارد نظام بافندگي اراك شده است؛ يا تجار و توليدكنندگان تبريزي آن را وارد سنت نقشه و طراحي اراك كرده‌اند يا طراحان و تجار و توليدكنندگان بومي اراك از ديگر مكاتب و كانون‌هاي قالي‌بافي اقتباس كرده‌اند، يا اينكه طراحان اراك آن را طراحي و عرضه كرده‌اند. از اين رهگذر، 31 نمونه‌ي مختلف از نقشه‌هاي اقتباسي (وارداتي) و جديد شناسايي و معرفي شدند كه از اين تعداد، 17 نمونه اقتباسي و وارداتي و 14 نمونه نيز كار طراحان اراكي بوده كه با سليقه‌ي شخصي طراح، احيا و بازآفريني شده است. اين تحقيق از نوع بنيادين و روش تحقيق، توصيفي‌ـ‌تحليلي است. شيوه‌ي گردآوري داده‌ها نيز توأمان به‌صورت كتابخانه‌اي و بيشتر ميداني است.

One of the most important schools of carpet weaving in Iran is the Sultanabad or Arak carpet weaving school, which has a long history in weaving and producing carpets and presenting Saruq carpets from the middle of the Qajar period onwards. School of Arak carpet made the Iranian hand-woven carpets famous and popular. From the layout and pattern point of view and in the transition of different historical periods, Arak carpets divided into three historical era: The first period is from the emergence of Sultanabad carpet until the middle of the nineteenth century (middle of Qajar era); second period or the period of brilliance which lasted from the middle of the 19th century until the end of the Pahlavi period, albeit with vicissitudes during the First and Second World Wars; and the third period or the forty-year period of the revolution, which is in fact the decline of the Arak carpet. It was during this period that a variety of non-native layouts and patterns from other schools and regions known in the term and in this article as imported or adapted entered the Arak carpet weaving system. The main and central question of this article is that considering the abundance of some non-native layouts, where might be the origin and birthplace of these layouts and what is the number of adaptive (imported) layouts in Arak (Sultanabad) carpet weaving school. In addition, some new layouts of Arak designers in this period has identified, which will discuss in this research. The findings of this study are as follows: Imported or adapted layouts and patterns have entered the Arak weaving system in different ways; either Tabriz merchants and producers have introduced it into the Arak pattern and layout tradition, or designers, merchants and the local producers of Arak have adapted from other schools and carpet weaving centers, or the designers of Arak have designed and offered it. Through this, 31 different samples of new and imported adaptive (imported) motifs identified and introduced, of which 17 were adaptive and imported samples and 14 samples were the work of Araki designers, which were designed, revived and recreated according to the designerchr('39')s personal taste. This research is fundamental and the research method is descriptive-analytical. The data gathering method is also library and mostly field.