بررسي و نقد ديدگاه فياض لاهيجي درباره وحدت وجود عرفاني

A Critical Study of Fayyad Lahiji’s View of the Gnostic Oneness of Being

وحدت وجود يكي از مهمترين مسائل عرفان نظري است كه عرفا تلاش بسياري براي تبيين آن با توجه به مباني عرفاني نموده‌اند. با وجود اين، مسئله اساسي تبيين برهاني اين نظريه عرفاني است. فياض لاهيجي، يكي از برجسته‌ترين متكلمان و فلاسفه شيعي، نخست اشكالاتي را با توجه به مباني فلسفه مشائي بر نظريه وحدت وجود وارد كرده، سپس آن را همان وحدت تشكيكي وجود در حكمت متعاليه دانسته و در نهايت به نقد فلسفي‌ ـ ‌كلامي نظريه محقق دواني در اينباره پرداخته است. پژوهش حاضر نشان ميدهد كه انتقادات لاهيجي به ديدگاه وحدت وجود ناشي از غفلت وي نسبت به مباني عرفاني بوده و تشكيك وجود با وحدت آن در نظر عارفان متفاوت است، بنابرين نميتوان وحدت وجود را همان تشكيك وجود دانست. نظريه دواني نيز ناشي از مغالطه اشتراك اسم ميان اصطلاحات عرفاني با فلسفي و كلامي است.

One of the most important issues in theoretical gnosis which gnostics have tried to explain in the light of gnostic principles is the oneness of being. Nevertheless, the basic problem here is the demonstration of this gnostic theory. Fayyad Lahiji, one of the most prominent Shi‘ite mutikalimun and philosophers, initially advanced certain criticisms against the theory of the oneness of being based on the principles of the Peripatetic philosophy, then equated it with the graded oneness of being in the Transcendent Philosophy, and finally provided a philosophical kalami critique of Muhaqqiq Dawani’s theory in this regard. The present study indicates that Lahiji’s criticisms of the theory of the oneness of being were rooted in his ignorance of the related gnostic principles and the fact that the gradedness of being is different from the oneness of being in the view of gnostics. Hence, one cannot equate the oneness of being with the gradedness of being. Dawani’s theory also suffers from confusing the meanings of shared gnostic/philosophical and kalami terminology with each other.