پژوهشي بر جغرافياي تاريخي ‌‌نام‌‌‌‌جاي‌هاي كوستِ نيمروز ساساني (ازمنظرِ منابع تاريخي و شواهد باستان‌شناختي)

تهاجمات اقوام بيگانه از جهاتِ مختلف در دورۀ ساساني سبب تقسيم كشور به چهار ناحيه شد تا امپراتوري ساساني بتواند از قلمرو خويش به بهترين شكل دفاع نمايد. در جُستار حاضر مي­كوشيم تا به بازشناسي و معرفي نام­جاي­ها (شهرهاي) مهم كوستِ نيمروز (جنوب، جنوب شرق) قلمرو ايرانشهر ساساني در منابع تاريخي دستِ اول دورۀ ساساني (متون پهلوي، اثر مُهر و...) و منابع جغرافيايي مورخان اسلامي قرون اوليۀ و مياني اسلامي بپردازيم. رسالۀ شهرستان ­هاي ايرانشهر و جغرافياي موسي خورني جزء مهم­ترين منابع تاريخي هستند كه علاوه ­بر آثار گوناگون ديني و اداري و سنگ­نبشته ­هاي شاهان ساساني (كعبۀ زرتشت)، جامع­ترين آگاهي­ ها براي بررسي استان و شهرهاي دورۀ ساساني در اختيار پژوهشگران قرار مي­دهند. رسالۀ شهرستان­ هاي ايرانشهر جزئياتي دربارۀ استان و شهرها ارائه نمي­دهد اما تقسيم­ بندي كامل ايرانشهر به چهار كوست و ذكر شهرها و منطقه­ هاي هر كوست را به ­خوبي بيان كرده است. در ميان دو منبع فوق شاهنامه حماسه ملي ايرانيان علاوه ­بر صحبت از سرگذشت ايران از دورۀ اساطيري تا تاريخي، احتمالاً بتوان از آن به­ عنوان يك منبع تاريخي قابل اعتماد ياد كرد؛ بنابراين در بخش ساساني شاهنامه فهرستي از نام­جاي­هاي ساساني را مي­توان مشاهده و قابل انطباق دانست. هدف از پژوهش حاضر بررسي تطبيقي ­­جاي­نام­ها كوست نيمروز در منابع اشاره شده و ارزيابي شواهد نوشتاري با يافته­هاي باستان­شناسي مي­باشد. روشي كه اتخاذ شده روشي توصيفي- تطبيقي و مبتني بر مطالعاتِ كتابخانه ­اي و يافته­ هاي باستان­ شناختي است. نتايج پژوهش نشان داد كه ساختِ شهرهاي بيشمار به دست پادشاهان به ويژه در كوست نيمروز، به منظور تحقق اهداف نظامي، امنيتي و يا بعضاً اقتصادي بود. از سويي ديگر اكثر جاي­نام­هاي اشاره شده در متون پهلوي دورۀ ساساني در دورۀ اسلامي به همان نام خويش پايدار باقي مانده است. همچنين با بررسي و مقايسۀ سه متن پيش­رو مشخص شد كه تناقضاتي ميان سه منبعِ مورد مطالعه شده در بيان جهات جغرافيايي شهرهاي كوستِ نيمروز وجود دارد.

this article has no abstract