دگرفضاهايِ خشونت در تاريخ ايران قرون پنجم و ششم هجري قمري

هر گفتمان­ قدرتي اقدام به نظم­دهي و سامان­بخشي فضا مي­كند. گفتمان­ هاي مقاومت نيز در مبارزه خويش نظم فضاييِ قدرت را به چالش كشيده و براي تصاحب­اش تلاش مي­كنند. بدين­ ترتيب فضا به عنوان ابزارِ مبارزه مي­تواند به خدمت اين يا آن گروه اجتماعي درآيد. در فضاهايي كه قدرت و مقاومت در مبارزه­ اند، خشونت عرصه­ اي براي جولان مي­يابد و با فضا هم­بسته مي­شود. مقاله­ ي حاضر تلاش دارد با رويكردي توصيفي-تحليلي و با الهام از مباحث فوكو، به پژوهش درباب خشونت-فضا در قرون پنجم/ششم هجري و مبارزه­ ي گفتمان­ هاي رقيب بر سر فضا بپردازد. نتيجه پاياني اينكه گفتمان قدرت با شبكه­ بندي فضاها و به كارگرفتن نيروي نظامي-خدماتي­اش تلاش داشت حضورش را هميشگي جلوه داده و با برپاكردن دگرفضاهاي «انحراف» و «بحران» و دست­زدن به خشونت­ هاي نمادين و نمايشي خويشتن­ اش را استمرار بخشد. نيروهاي طرد­شده و گروه­ هاي شورشي مانند گدايان، بزه­كاران، دزدان، مفسدان، ايلات چادرنشين و جريان­هاي دگرانديش مذهبي مانند اسماعيليان نيز تلاش مي­كردند با اسكان، قتل، ترور، غارت و گاهي جنگ فضاها را تصاحب نمايند. اگرچه هر دو دسته نتوانستند يكديگر را از ميان بردارند، اما نقشي مهم در تضعيف يكديگر بازي كرده و زمينه را براي بحران هاي بيشتر فراهم كردند.

this article has no abstract