بررسي پيكره‌‌بنياد زايايي پيشوندهاي اشتقاقي در گونة نوشتاري زبان فارسي معاصر

A Corpus-based Study of Productivity of Derivational Prefixes in the Written Variety of Contemporary Persian

يكي از مباحث مورد توجه در ساخت‌واژه به طور عام و در فرايندهاي واژه‌سازي به طور خاص مطالعة زايايي است. عمدة صاحب‌نظران اين حوزه، زايايي را يك مفهوم مدرج مي‌دانند و آن را بر روي يك پيوستار تعريف مي‌كنند. پژوهش حاضر به منظور پاسخ به سه پرسش زير صورت مي‌گيرد: 1. پيشوندهاي مورد مطالعه در اين پژوهش از حيث زايايي در چه مرتبه‌اي نسبت به هم قرار دارند؟، 2. كدام ‌يك از پيشوندها حافظ ‌مقوله و كدام ‌يك تغييردهندة‌ مقوله به شمار ميروند؟ و 3. هر يك از پيشوندها به لحاظ سرنموني به چه مقولة واژگاني متصل مي‌شوند؟ براي انجام اين مطالعه، ابتدا با استناد به آثاري كه در آن‌ها پيشوندهاي زبان فارسي معرفي و بررسي شده‌اند، 19 پيشوند اشتقاقي انتخاب شد. در مرحلة بعد داده‌هاي پژوهش توسط نرم‌افزار انت‌كانك از پيكرة 150 ميليون كلمه‌اي همشهري 2 استخراج شد و سپس برحسب شاخص‌ زايايي سراسري باين (2009) و نظرية سرنمون رُش (1975، 1977، 1978) مورد تجزيه ‌و تحليل قرار گرفت. يافته‌هاي پژوهش نشان دادند كه پيشوند «-غير» داراي بيش‌ترين و پيشوند «-بل» داراي كم‌ترين ميزان زايايي است. براي پاسخ به پرسش‌هاي دوم و سوم نيز، هر پيشوند توسط آزمون آماري مجذور خي در نرم‌افزار اس‌پي‌اس‌اس به طور جداگانه بررسي شد و مشخص شد چه پيشوندهايي حافظ ‌مقوله و چه پيشوندهايي تغييردهندة‌ مقوله هستند. همچنين سرنمون مقولة درونداد هر يك از پيشوندها نيز مشخص شد.

One of the significant issues in morphology, generally and in word-formation processes, especially is productivity. Most researchers consider productivity as a gradient concept and define it in a continuum. The present research is about to answer three questions below: 1. what are the rankings of the studied prefixes in terms of productivity? 2. Which of the prefixes is category-preserving and which one is category-changing? 3. What is the prototypical input of each prefix? In order to answer the questions, first, 19 derivational prefixes of Persian were selected based on the works in which Persian derivational prefixes had been presented. Then, the data of the research were extracted from the 150 million words corpus of Hamshahri 2 by the AntConc software and after that they were transferred to Excel program to be tagged and analyzed based on Baayen's (2009) global productivity measure and Rosch's (1975, 1977, 1978) prototype theory. The results showed that /Gejr/ is the most and /bol/ is the least productive prefixes of Persian language. For answering the second and third questions, each prefix was studied independently by the chi-square statistical test in SPSS software and the category-changing or category-preserving features of each prefix were specified. Also, the prototypical lexical category of each prefix input were identified.