بررسي و مقايسة مفهوم‌پردازي‌هاي سر و دل در شاهنامه، خسرو و شيرين نظامي و غزليات شمس از ديدگاه شناختي

Examining and Comparing Head and Heart Conceptualization in Shah Nameh (Book of Kings), Khosro-Shirin of Nezami and Shams' Ghazals (Sonnets) in the Cognitive View

ديدگاه شناختي، استعاره را ابزاري زباني ـ مفهومي مي­داند كه انسان از آن در جهت شناخت و بيان مفاهيم پيرامون خود استفاده مي­كند. بر اساس اين نظريه بسياري از مفاهيم به كمك استعاره براي انسان قابل درك مي­شوند. پژوهش حاضر با روش توصيفي- تحليلي و با توجه به ديدگاه شناختي به مقايسه و بررسي مفهوم‌سازي‌هاي سر و دل در شاهنامه­، غزليات شمس و خسرو و شيرين نظامي مي­پردازد. اين پژوهش در پي پاسخ به دو پرسش است كه شعراي مذكور در مفهوم­سازي خود از كدام مفاهيم مبدأ كمك گرفته­اند و در تمايز زبان شعري‌شان از زبان روزمره از چه ابزارهاي شناختي استفاده كرده­اند؟ يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي­دهد كه در بيش­تر استعاره‌ها، سر و دل با مفاهيم عيني­تري ­چون انسان، حيوان، گياه، ظرف و شيء مفهوم­پردازي شده­اند و ديگر اين­كه شعراي مذكور هرچند تحت تأثير سنن ادبي، زباني و ريشه­هاي فرهنگي گاهي از استعاره‌هاي ­همانندي استفاده كرده­اند؛ ­­اما هر يك با بهره­گيري از سازوكارهاي شناختي گسترش، الغاء، تركيب و هم­چنين با گريز از قواعد زباني به ايجاد تصاويري بديع پرداخته­اند كه همين امر سبب تمايزِ مفهوم­پردازي­هاي آن‌ها شده ­است.

The cognitive view considers metaphor a verbal-conceptual device that humans employ to recognize and express the concepts in their environment. Based on this theory, humans make many concepts understandable through metaphors. The present study is a descriptive-analytical research that relies on a cognitive approach to investigate and compare “head and heart” conceptualizations in Shah Nameh, Ghazaliyat-e Shams and Nezami's Khosrow and Shirin. The study, more specifically, seeks to answer the following questions: (1) What are the primary concepts used by the afore-mentioned poets in this mode of conceptualization? (2) What are the cognitive mechanisms used in these literary works to distinguish their poetic language from ordinary, everyday language? The findings of the present study indicate that the head and the heart were conceptualized in most metaphors through more objective entities such as “humans”, “animals”, “plants”, “container metaphors” and “objects.” Furthermore, although the poets in some cases used similar metaphors in accordance with their literary traditions, linguistic conventions, and cultural roots, they drew on such cognitive mechanisms as extending, negating and combining, while deviating from some linguistic rules, to create innovative images and contribute to the distinction of their conceptualizations.