تحليل بلاغي رباعي «جامي است كه...» همراه با نقدي بر مقاله‌ي «كوزه‌ گر عقل‌ آفرين»

برخي از دوست داران خيّام، رباعي معروف او را به گونه اي ديگر ميخوانند. از منتقدان نيز كساني به راه آنان رفته و درباره ي چگونگي و عوامل سبب ساز اين ديگرخواني و انگيزه ي خود از اين كار سخن گفته اند. آنان مصراع اول: «جامي است كه عقل آفرين ميزندش » را: جامي است كه عقل آفرين، ميزندش. ميخوانند. اين نوشته با توجه به پيشينه ي تحقيق و رويكردهاي چندگانۀ خيّام شناسي، كوشش خواننده و منتقد در تطابق و همسو كردن انديشه ي شعري با نگرش و باورهاي خود را انگيزه اي قوي در ديگرخواني اين رباعي پنداشته و در بخش كليات به آن پرداخته است. در بخش ديگر، مقاله ي «كوزه گر عقل آفرين » بررسي و نقد شده است. و در بخش آخر، با بررسي و تحليل بلاغي رباعي، نشان داده شده است كه زباني كه تخيّل شاعر در آن ريخته شده، به سبب ايجاز، خواننده را به اشتباه افكنده و مهمترين عامل ديگرخواني و برداشت هاي دور، همين زبان نارساي رباعي بوده است. بنابراين اگر هنگام خواندن رباعي، ضمير اشاره و معرفه ساز «اين »، حذفي مقدّر در نظر گرفته شود، ديگرخواني و برخي برداشت ها، ناروا جلوه ميكنند: (اين) «جامي است كه عقل آفرين ميزندش،... »