مسئلۀ ترور در دوران مشروطه و تأثير ترور شجاع نظام مرندي در تحولات آذربايجان

جلوس محمدعلي شاه قاجار بر سرير سلطنت موجب افزايش تقابل بين مشروطه‌خواهان و مستبدين شد. در اين مجادله، وزنۀ مستبدين دولتي از نظر نيروي انساني و تجهيزات نظامي بر قواي آزادي‌خواه مردمي سنگيني مي‌كرد. بدين جهت مشروطه‌خواهان در برهه‌هاي مختلف مبارزات خويش، شيوۀ ترور را برگزيدند و در اين راه حيدر خان عمواوغلي به علت هوش سرشار و توان فني به كمك ايشان شتافت. وي ضمن ساخت بمب، برنامۀ عمليات اغلب اين ترورها را طراحي و اجرا كرد. اين پژوهش بر آن است تا به شيوۀ توصيفي تحليلي با تكيه بر منابع كتابخانه‎اي و اسنادي، ضمن ترسيم اوضاع سياسي نظامي آذربايجان در دورۀ استبداد صغير و جايگاه شجاع نظام مرندي در جنگ‌هاي داخلي آذربايجان درصدد پاسخ به اين سؤال برآيد كه ترور شجاع نظام مرندي چه تأثيري بر تحولات انقلاب مشروطه ايران در آذربايجان داشت؟ نتايج اين پژوهش نشان مي‏دهد كه ترور موفقيت‎آميز شكرالله خان شجاع نظام مرندي از مهره‌هاي اصلي قواي استبداد در آذربايجان موجب شكستن حصر تبريز گشت و در پي آن راه مهم و استراتژيك تبريز جلفا بار ديگر گشوده شد. همچنين اين ترور زمينۀ، اهتزاز پرچم مشروطه، در شهرهاي شمالي و غربي آذربايجان را ميسّر ساخت.