ارزيابي و پهنه‌بندي خطر قنات‌هاي متروكه در شهر سبزوار

شهر سبزوار در گذشته اي نه چندان دور منبع تأمين آب كشاورزي و شرب شهري از قنات ها حاصل مي شده است.. در محدوده شهر سبزوار 12 رشته قنات وجود دارد كه از اين تعداد 10 رشته در بافت مركزي شهر قرارگرفته است. در چند دهه اخير با گسترش شهرنشيني، حفر چاه هاي عميق جهت تأمين آب شرب و تداوم خشك سالي ها به مرور زمان اكثر اين قنات ها خشك و باير شده اند. دردهه 1370 شهر سبزوار با توسعه بي رويه شهرنشيني مواجه مي شود، در اين زمان شركت آب و فاضلاب با ايجاد سيستم شبكه فاضلاب برخي از اين قنات ها را مسدود و از طرفي برخي از ساكنين از اين مجاري قنات ها بجاي شبكه فاضلاب استفاده كردند. با توجه به عمق قنات ها و جنس زمين در برخي از مناطق شهر كه غيرقابل نفوذ است، آب در لايه هاي زيرين تجمع يافته و منجر به بالا آمدن سطح آب از 18 متر در دهه 1350 به 4 متر در حال حاضر شده است. در اين پژوهش، خطر نشست زمين در شهر سبزوار مورد بررسي قرار گرفته است. براي اين منظور، با استفاده از نقشه هاي توپوگرافي 50000 :1، موقعيت رشته و ميل قنات ها شناسايي گرديده است، سپس با استفاده از نقشه طرح جامع شهر سبزوار با مقياس 1:10000 مصوبه سال 1389 به بررسي كاربري هاي موجود در سطح شهر و انطباق آن با نقشه مسير قنات ها پرداخته و نهايتاً با استفاده از نرم افزار ArcGISلايه هاي هر كاربري با يك حريم 15 متر در مسير قنات ها ترسيم و نقشه پهنه بندي خطر قنات ها تهيه گرديده است. نتايج تحقيقات نشان مي دهد 85 درصد از بافت مركزي شهر در معرض خطر ريزش قنات ها قرار دارد. در اين رابطه، بيشترين كاربري در معرض خطر كاربري مسكوني با 54.7 درصد و سپس كاربري ارتباطي با 25 درصد در مسير خطر مستقيم نشست قنات ها واقع شده اند، استفاده از اين كاربري ها تقريبا 24 ساعته مي باشد كه بر ميزان و شدت خطر مي افزايد.