شكل گيري مجموعه ميدان و دولت خانه اصفهان در عصر صفوي نظريه تغيير تدريجي از يك مركز محلي به يك پايتخت حكومتي

تاكنون محققان بسياري سعي در خوانش ايده طرح مجموعه ميدان و دولت خانه اصفهان در عصر صفوي داشته اند. افزوده هاي شاه عباس به منظر شهري اصفهان، طي دوره اي از سال 999 تا 1038 ه.ق. ادامه داشته است. برخي از محققين معتقدند احداث اين مجموعه با طرحي از پيش تعيين شده صورت گرفته است و اين در حالي است كه براي رسيدن به ديدگاهي جامع راجع به ايده توسعه و طرح ميدان، بايست سه موضوع را به صورت تطبيقي و همزمان بررسي كرد؛ متون تاريخي درجه اول كه همزمان با احداث مجموعه به نگارش درآمده اند، تطبيق آنها با كاوشهاي باستان شناختي و نهايتا تطبيق آن با تحولات سياسي-اجتماعي كشور در اين دوره. هدف پژوهش، فهم روند دقيق ايده پردازي و سياستهاي مداخله و نوسازي در رويارويي با بافت كهن شهري مي باشد كه نيازمند بررسي اين سه حوزه به صورت تطبيقي است. لذا ماهيت اين پژوهش كيفي و تاريخي و با روش تحليلي-توصيفي و سپس تطبيقي صورت گرفته است. اين بررسي تطبيقي سبب گرديد تا دريابيم ايده طرح مجموعه، بصورت تدريجي و نه به يكباره شكل گرفته است. اين ايده در سه مرحله جداگانه و در هر مرحله متاثر از بستر سياسي و اجتماعي بوده است. »مرحله اول « طرح اوليه ميدان قبل از انتقال پايتخت به اصفهان، با »كاركرد تفرجگاهي و نمايش هاي سياسي « و همزمان با ماهيت متزلزل اوضاع سياسي است. در اين مرحله شاه تصميم به توسعه و نوسازي هايي در ميدان كهن شهر را داشته، ولي پس از انتقال پايتخت به اصفهان به علل ناكامي در پروژه هاي مرمت و توسعه ميدان كهنه، »مرحله دوم « يعني ايده »توسعه ميدان نو با ماهيت تجاري « و همزمان توسعه شهر توسط خيابان چهارباغ مدنظرقرارمي گيرد. پس از مدتي در راستاي سياست تبديل اصفهان به پايتخت شكوهمند صفوي، همزمان با برتري اقتدار سياسي، ايده »مرحله سوم « ؛ »شكوهمندسازي ميدان « از طريق پروژه هاي عظيم و همچنين احداث محلات جديد شهري با پرداخت وام هاي بدون بهره مدنظر قرار مي گيرد. اين يافته ها، منجر به تبيين نظريه »تغيير تدريجي از يك مركز محلي تا پايتختي حكومتي « در رابطه با اصفهان عصر شاه عباس اول گرديد.