تبيين الگويي براي بررسي خودكفايي حوزه هاي غذايي (مطالعه موردي: استان تهران)

سابقه و هدف: بومي سازي سيستم غذايي به دليل هايي هم چون فوايد اكولوژيك، مزيت هاي اقتصادي و ملاحظات اجتماعي در مسير كشاورزي پايدار قرار گرفته است. ولي پرسش اين است كه غذا تا چه اندازه و محدوده اي مي تواند به صورت بومي توليد شود. بمنظور پاسخ به اين پرسش، مفهوم حوزه غذايي راهگشا است. اين مفهوم چارچوبي را براي تحليل ميزان توليد غذاي بومي در هر مقياس مشخص فراهم مي كند. حوزه غذايي، زميني است كه مي تواند همه يا بخشي از نياز هاي غذايي يك جمعيت را در يك محدوده جغرافيايي تأمين كند. در كشور ما تا كنون مطالعه اي در مورد بررسي حوزه هاي غذايي انجام نشده است، از اين روي، اين پژوهش پيشنهاد دهنده الگويي براي بررسي حوزه هاي غذايي است. اين پژوهش با رويكرد حركت در راستاي سيستم غذايي پايدار، ضمن شناساندن مفهوم حوزه غذايي، وضعيت توليد و مصرف غذا در حوزه غذايي استان تهران و ظرفيت اين استان در تأمين نياز هاي غذايي خويش را بررسي كرده است.مواد و روش ها: اين تحقيق در استان تهران انجام شد. براي محاسبه ميزان غذاي توليدي زمين هاي منطقه مورد مطالعه و ميزان نياز غذايي جمعيت مربوطه و مقايسه آن ها با يكديگر از واحدي يكسان به نام «معادل گياهي» استفاده گرديد. توليد هر معادل گياهي در هر منطقه از طريق ضرب سطح زير كشت محصول در عملكرد محصول محاسبه شد. ميزان نياز به هر معادل گياهي در هر منطقه نيز از ضرب جمعيت آن منطقه در وزن معادل گياهي مورد نياز يك فرد در يك سال برآورد شد. سپس با فرمول هاي مربوط به خودكفايي، محاسبه گرديد كه توليد موجود، چند درصد از نياز هاي جمعيت مربوطه را تأمين مي كند. براي محاسبه خودكفايي از مفهومي به نام توليد آستانه استفاده شد، محاسبه توليد آستانه به كمك برنامه نويسي و كد نويسي شرطي با نرم افزار متلب انجام گرديد. براي انجام پژوهش، نرم افزار هاي اكسل، متلب و جي آي اس مورد استفاده قرار گرفتند. نتايج و بحث: تبيين الگويي بمنظور بررسي حوزه غذايي با توجه به چالش افزايش جمعيت استان تهران و تأمين امنيت غذايي اين استان از مهم ترين دستاور هاي تحقيق حاضر بوده است. در پژوهش حاضر كه در مقياس استاني صورت گرفته است، ميزان خودكفايي در تأمين سبد غذايي مطلوب براي جمعيت استان تهران ۲۲ درصد و بيشترين و كمترين ميزان خودكفايي در تأمين سبد غذايي مطلوب براي جمعيت هر شهرستان به ترتيب در شهرستان پيشوا و شهرستان تهران برآورد شده است. ميزان نياز تأمين شده يا خودكفايي در تأمين سبد غذايي مطلوب در استان تهران در محصول هاي معادل سبد غذايي مطلوب به ترتيب از بيشترين در ذرت علوفه اي با ۱۰۰ درصد خودكفايي، سبزي و صيفي ۷۹، ميوه ۵۶، كاه جو ۵۳، كاه گندم ۴۵، دانه جو ۱۶، سبوس گندم ۸، دانه گندم ۵، نباتات علوفه اي به جز ذرت ۴، كنجاله كلزا ۱/۰، دانه كلزا ۰۶/۰ و در حبوبات، شلتوك، ريشه و تفاله خشك و ملاس چغندرقند، دانه ذرت و كنجاله سويا عدم خودكفايي و وابستگي كامل يعني صفر درصد برآورد شده است. نتيجه گيري: نتايج اين پژوهش بيان داشت كه پتانسيل واقعي استان تهران در تأمين سبد غذايي مطلوب براي جمعيت استان تهران ۲۲ درصد است. هرچند بومي سازي مزيت هايي دارد، به نظر مي رسد با توجه به مساحت كم و جمعيت بيش از ظرفيت استان تهران و مسئله هاي محيط زيستي پيش رو (كمبود آب و فرسايش خاك)، بايد مرز هاي حوزه غذايي استان تهران گسترده تر و شعاع حوزه غذايي افزايش يابد.