مسلمانان قفقاز: از تعامل با ايران تا تقابل با روسيه

منطقه قفقاز به عنوان سرزميني با ويژگي‌هاي ممتازي، مانند تنوع جمعيتي، اهميت جغرافياي سياسي و ارتباطات فرهنگي داراي دو گروه اثرگذار مذهبي؛ يعني مسلمانان نيمه شرقي و مسيحيان نيمه غربي است. پيروان اين دو مذهب در عصر استيلاي حاكمان بومي، بدون هيچ تنشي در تعامل بودند و با آمدن عنصر بيگانه و ضد شرقي؛ يعني روسيه غرب‌گرا اين تعامل به تقابل گراييد. اين پژوهش مي‌كوشد به اين پرسش پاسخ دهد كه كدام عامل سياسي سبب شد تا هم‌زيستي و تعامل بين اديان و فرهنگ‌ها در قفقاز دوره اسلامي، به تقابل مذاهب و چالش قوميت‌ها منجر شود؟ بررسي تاريخي روند تحولات مذهبي و اجتماعي اين منطقه نشان‌ مي‌دهد كه سياست اسلام‌زدايي و روسي‌سازي اجباري با هدف قرار دادن مسلمانان در يك هويت ساختگي و فرمايشي در دوره سيطره سي‌صد ساله روس‌ها بر قفقاز سبب شد، ضمن تبديل تعامل اجتماعي آنها با مسيحيان به يك تقابل، پيوستگي ديني و فرهنگي آنها با جهان اسلام هم از دست برود. در حالي كه پيش‌تر، ايران با رواداري مذهبي، مسلمانان و غيرمسلمانان قفقاز را در يك جامعه منسجم گرد آورده بود.