مقايسه انسجام در قصيده «جيكور» سياب و «در كنار رودخانه» نيما

شرايط زندگي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و ادبي نيمايوشيج و بدر شاكر سياب در موارد فراواني، شباهت و نزديكي دارد؛ از آن جمله مي‌توان به زندگي در محيطي روستايي با طبيعتي بكر، تعهّدات اجتماعي، تأثيرپذيري از مكتب‌هاي ادبي غرب،‌ زندگي در سايه حكومت‌هاي ديكتاتوري، ‌گرايش‌هاي سياسي، استفاده از مضامين ادبي مشترك، پيشگامي و سنّت‌شكني در شعر نو و... اشاره كرد كه غالباً مورد توجه صاحب‌نظران ادبيات تطبيقي نيز واقع شده است. قصيده جيكور و أشجار المدينه، از مهم‌ترينقصايد سياب و به تعبير خود او، جيكور ديوان شعر اوست. قصيده در كنار رودخانه نيز ازقصايد مهم نيما است كه تقريباً هر دو در شرايطفرهنگي و اجتماعي يكساني سروده شده‌اند. ناظر به همين شباهت‌ها ونيز حجم اندكقصايد،كيفيت انسجامدو قصيده،مي‌تواندمورد سؤالقرارگيرد. هدف اين مقاله، ارزيابي انسجام و هماهنگي انسجامي در متن قصيده جيكور و أشجار المدينه از سياب، شاعر نوگراي عراقي و در كنار رودخانه از نيمايوشيج، شاعر سنّت‌شكن فارسي است كه به ‌صورتي كاملاً تصادفي و گزينشي و با تكيه بر روش توصيفي تحليلي و آماري نگارش يافته است.نگارنده بر آن است تا با نگاهي فراجمله‌اي و متن‌بنياد و با اعتماد به نظريه نظام‌مندِ هاليدي و حسن 1985م، ميزان انسجام و عوامل انسجام‌بخش را در شعر دو شاعر به بوته نقد و تحليل تطبيقي بسپارد. بررسي و كاربست نظريه انسجام هاليدي و حسن در سطح قصايد نيما و سياب، نشان داد كه قصيده نيما (93.65 درصد)، به دليل تعامل زنجيره‌اي بيشتر ميان عناصر انسجام‌بخش واژگاني و دستوري در متن آن، از انسـجام معنايي، لفظي، نحوي و منطقي بيشتري نسبت به قصيده سياب (88.95 درصد) برخوردار است. مي‌توان گفت آشنايي و تسلّط نيما بر واژگان و ظرفيت‌هاي دستوري و واژگاني زبان فارسي، سبب شده است از مؤلّفه‌هاي انسجام‌بخش متون به نحو مطلوب‌تري استفاده كند. از طرفي، هر دو شاعر با بهره‌مندي از عناصـر انسـجامِ واژگـاني و دستوري، توفيق يافته‌اند پيوندي ناگسسـتني ميـان الفـاظ و معـاني ايجـاد كننـد و از ايـن طريـق، انديشه و اميال دروني خود را در متن اشعار منعكس سازند.