تحليل كاربرد جامعه‌شناختي انواع آيروني در مصيبت‌نامۀ عطّار نيشابوري

آيروني از اصطلاحات مهم و پركاربرد در سه حوزۀ نقد ادبي، فلسفه و بلاغت است كه براي آن معادلهايي نظير طعنه، استهزا، كنايه، طنز، تهكم، تجاهل العارف، ريشخند، وارونه گويي و ... قرارداده­اند؛ امّا هيچ يك از اين معادلها تعريف درست و جامع و مانعي از آيروني نيست. ساده­ترين تعريف از آيروني تضاد بين بود و نمود است؛ امّا آيروني علاوه بر تضاد بين بود و نمود، عناصر ديگري هم دارد كه در ايجاد آن، نقش اساسي ايفا مي­كنند. مصيبت­نامۀ  يكي از آثار مهم ادب عرفاني است كه عطّار در اين كتاب براي بيان مسائل اجتماعي و يا طرح مباحث عرفاني در قالبهاي متعدد و مبتني بر دريافت مخاطب از اين شگرد هنري و انواع آن بهره جسته است. عطّار از موضعي فراتر از ديگران مسائل مهم زمانۀ خود را به دقت نگريسته و درك كرده است. نگارندگان با بررسي و تحليل اين اثر عرفاني دريافته­اند كه عطّار از انواع آيروني موقعيت، زباني، ساده لوح، تقدير، سقراطي، خودزني و نمايشي در ساختار داستانهايش استفاده كرده است؛ مي­توان گفت مهمترين دلايل استفاده از آيروني در مصيبت­نامه، بستر روايي و داستاني كلام، بيان مضامين انتقاد اجتماعي و اخلاقي و خفقان سياسي و محافظه­كاري عطّار بوده است.