شيخ جعفر صفوي: شخصيتي مشهور، اما گمنام در سنت صفويان

به‌طور عام در سنت خاندان و حاكميت صفوي، تعداد زيادي از سابقين اين خاندان با عنوان مشايخ صفوي، از شيخ صفي تا شاه‌اسماعيل، از احترام ويژه و موقعيت قديس‌گونه‌اي برخوردار بوده‌اند، اما در ميان اعضاي اين خاندان شيخ جعفر صفوي فرزند خواجه‌علي، حالتي خاص و منحصر به فرد و استثنائي دارد. اين عضو خاندان صفوي نه تنها در سنت تاريخي روايي و خانداني حكومتي صفويان جايگاهي ندارد، بلكه به‌طور واضح و بارزي كينه‌توازنه مورد نفرت واقع شده بود. درحالي‌كه اين شيخ صفوي تا حد زيادي مورد توجه حاكميت‌هاي معاصر بوده و از احترام فراواني برخوردار بوده است. علاوه بر آن، منابع معاصر تيموري و تركماني نيز با لحني مساعد و مناسب و با تكريم از وي ياد كرده‌اند. لذا در اين ميان تناقض خاصي وجود دارد. منابع صفوي با ابهام و اجمال فراوان و با اغراق و مبالغه، اين موضع‌گيري خصمانه را در راستاي امر تعيين جانشيني و مخالفت شيخ جعفر با جايگزيني جنيد مطرح كرده‌اند كه ضمن آن، با حرارت خاصي پاي جهانشاه قراقويونلو را نيز به اين ماجرا كشانده‌اند؛ تا جايي كه خروج جنيد از اردبيل را به وي منتسب كرده‌اند. حال با توجه به اين تناقضات و ابهامات، آيا ادعاهاي منابع و سنت صفويان دربارۀ امر جانشيني و حقانيت جنيد مبدأ و منشأيي دارد؟ آيا به راستي شيخ جعفر مرتكب رفتار ساختارشكنانه‌اي در خاندان صفوي شده است؟ نگارندۀ اين مقاله درصدد است ضمن بيان مقام و موقعيت اين شيخ صفوي، چرايي و چگونگي مقابلۀ او با جنيد و تبعات آن را مورد بررسي قرار دهد.