مقايسۀ آفرينش نخستين در باورهاي ايران باستان و انديشه هاي اسماعيلي

آفرينش انسان از منظر آموزه هاي زرواني به دو گونۀ آفرينش با واسطه و آفرينش بي واسطه تعريف مي شود. اين آموزه‌هاي اسطوره اي شباهت‌هايي با آموزه هاي اسماعيلي دارد و با آن قابل مقايسه است. پيدايش اسطوره اي اهورامزدا به دنبال شك و ترديد زرواني و ويژگي هاي وي، تا حدودي در ادبيات اسماعيليان نخستين در قالب كوني و قدر و پس از آن در قالب عقل و نفس انعكاس يافته است. ويژگي ديگر، دستياران خداوند در خلق و تدبير جهان هستي است. مي توان گفت نقش و كاركردهاي امشاسپندان در ياريگري آفرينندۀ هستي با آنچه كه در ادبيات اسماعيلي با عنوان هفت كروبي و گاه حدود سته ياد مي شود، قابل مقايسه است. مسئله‌اي كه در اين نوشتار دنبال مي‌شود بررسي تأثير باورهاي ايراني بر آموزه‌هاي كلامي اسماعيليان به روش تاريخي تطبيقي است. درواقع، هدف نوشتار پاسخگويي به اين دو سؤال است كه: وجوه تشابه بين انديشه هاي ايراني دربارۀ خلقت و تدبير جهان و اعتقادات اسماعيليان چيست؟ و چه عوامل و اسبابي زمينه ساز تأثير باورهاي ايراني بر اعتقادات اسماعيليان بوده است؟ بر همين اساس، در بخش نخست، زمينه ها و بسترهاي تأثيرپذيري آموزه‌هاي اسماعيليه از اديان ايراني بررسي شده و در گام دوم نمود برخي تشابهات اعتقادي اديان ايراني و آموزه هاي شيعيان اسماعيلي گزارش شده است كه مي تواند حاكي از احتمال تأثيرپذيري آموزه هاي اسماعيلي از باورهاي ايران باستان باشد.