بررسي جامعه‌شناختي نگارۀ پناه (1356) اثر محمود فرشچيان

مطالعۀ جامعه‌شناختي در هنر امكانات جديد و ممتازي را براي برنامه‌ريزان اجتماعي و اعضاي جامعۀ هنري فراهم مي‌سازد. بررسي جامعه‌شناختي تجربۀ محمود فرشچيان در خلق نگاره‌هاي شيعي كه بعضاً با اقبال عمومي مواجه شده، علاوه بر فهم معاني آثار، يافته‌هايي براي خودآگاهي جامعۀ هنري و برنامه‌ريزان اجتماعي خواهد داشت و به پرسش‌هاي مهمي پاسخ خواهد داد: چگونه يك اثر هنري خود را به‌عنوان يك پديدۀ فراگير اجتماعي مطرح كند، ديده شود و اثرگذاري كند؟ چه زمينه‌هاي شخصيتي در هنرمند وجود دارد كه اثر هنري او را به يك پديدۀ فراگير اجتماعي مبدل مي‌كند؟ شرايط فرهنگي جامعه چه تأثيري بر شخصيت هنرمند و آفرينش‌هاي هنري او دارد؟ هنرمند و اثر هنري او چه نسبتي با جامعه دارند؟ بررسي جامعه‌شناختي نگارۀ «پناه» با هدف توضيح مكانيسم اجتماعي به وجودآمدن آن با استفاده از نظريۀ سيد سعيد زاهد نشانگر آن است كه اثر مذكور برآيند كنش هنرمند در زمينۀ شخصيت، فرهنگ و شرايط اجتماعي بوده است. شخصيت و زمينۀ فرهنگي به‌طور مستقيم بر ادراك هنري هنرمند يعني الهام، تخيل و نوآوري مؤثر است و زمينۀ اجتماعي و ساختار رسمي جامعه نيز به‌طور غيرمستقيم و ناخودآگاه بر آن اثرگذار شده‌اند. التفات هنرمند به خفقان حاكم بر مردم در نيمه‌هاي دهۀ 1350 از رهگذر الهام و تخيل به مضمون «پناه‌جويي شيعيان» تبديل شده و سپس از مجراي نوآوري، ساختار بصري يافته است. ساختار بصري نگارۀ پناه به‌واسطۀ تمهيدات تجسمي‌اي مانند تركيب‌بندي متمركز، فضاي خلوت، بازنمايي غيرفيگوراتيو پيكرۀ امام با خطوط منحني و پرهيز از چهره‌پردازي و تلون براي كاهش ماديت اشكال و فضا به فرم مبدل شده و حزن جمعي و بي‌ياوري آن‌ها را بازنمايي كرده است.