بررسي الگوهاي تزييني و روند آرايه هاي معماري بناهاي دشت برخوار در دوره اسلامي

Investigating the decorative patterns and the process of architectural decoration of Borkhār plain buildings in the Islamic period

دشت برخوار به همراه كوهپايه‌هاي مجاور در گذشته تشكيل دهنده ناحيه‌اي فرهنگي- جغرافيايي به نام رستاق برخوار بوده است. وجود بناهاي متعدد و متنوعي كه به دوره‌هاي مختلف اسلامي تعلق دارند در كنار جنبه‌هاي بومي و روستايي اين بناها، شرايط مناسبي را به منظور ترسيم سيماي كلي آرايه‌هاي معماري يك منطقه به عنوان يك واحد جغرافيايي- فرهنگي مجزا به وجود آورده است. بر همين اساس و با توجه به مواردي همچون تخريب بسياري از بناها و آرايه‌هاي معماري منطقه بعد از بررسي‌هاي نگارنده و همچنين معرفي برخي نمونه‌هاي جديد و ناشناخته، در پژوهش حاضر آرايه‌هاي معماري بناهاي دشت برخوار مورد مطالعه و توجه قرار گرفته است. به منظور نيل بدين مقصود پژوهش پيش روي به شيوه توصيفي-تحليلي و بر اساس نتايج حاصل از بررسي‌هاي ميداني و مقايسه‌اي تطبيقي صورت گرفته است. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد، آرايه‌هاي معماري بناهاي منطقه از قرون متقدم تا قرون متاخر اسلامي از تكنيك‌هاي تزييني متنوع و تداوم و استمرار برخوردار بوده است. اين آرايه‌ها شامل آرايه‌هاي گچي، كاشي، آجري، گلي، چوبي، سنگي، آهكي، ديوارنگاره و نقاشي روي چوب بوده و در بناهايي همچون مساجد، مقابر، تكايا، مناره‌ها، مدارس، كاروانسراها، قلاع، منازل، كبوترخانه‌ها، حمام‌ها، باغات، يخچال‌ها، آسياب‌ها و كاخ‌ها به كار رفته است. ‌از ميان تكنيك‌هاي تزييني، آرايه‌هاي گچي بيش‌ترين ميزان كاربرد و تنوع تكنيكي را نشان مي‌دهد. تزيينات شاخص و پركار، عمدتا به بناهاي مذهبي و بناهاي داراي كاربري فرا منطقه‌اي و عام المنفعه همچون كاروانسراها اختصاص داشته و ديگر بناها با كاربري محلي و خصوصي از تزيينات ساده و كم كار بهره‌مند بوده است. با توجه به كثرت و تنوع آثار دوره قاجاري، تنوع و تعدد تكنيك‌هاي تزييني دوره مذكور به نسبت ديگر دوره‌ها، كميت بالايي را نشان مي‌دهد.

Considering issues such as the destruction of many buildings and decorations of the study area after the author's examination, the existence of suitable conditions for drawing the general appearance of architectural decorations of an area as a separate geographical-cultural unit, rural and indigenous aspects of decorations and introduction Some new and unknown examples, In the present study, the study of decorative patterns and the process of architectural decoration of Borkhār plain buildings, which has been a component of cultural-geographical area called Rostagh Borkhār in the past, has been considered. To this end, present research has been conducted analytic- comparative method based on the results of field studies and comparative comparison. As the results of this research show, the decorations of the buildings of the region from the early centuries to the late Islamic centuries have various techniques and have been continuous. Among the decorative techniques, molding decorations have shown the highest level of application and technical diversity. Indicative and prolific decorations are mainly dedicated to religious buildings and buildings of national importance, and other buildings have benefited from simple and low-work decorations. Due to the multiplicity and variety of works of the Qajar period, the variety and multiplicity of decorative techniques of this period compared to other periods, shows a high quantity.