بررسي هنر آينه كاري در رواق دارالسياده حرم امام رضا(ع)

Mirror Work of Imam Reza (A.S.) Holy Shrine’s Dāral-Sīyādah Portico

آينه‌كاري يكي از هنرهاي ايراني و از تزيينات وابسته به معماري است كه سابقۀ آن به دوره صفويه باز مي‌گردد و در دوران قاجار بسيار مورد توجه قرار مي‌گيرد. در اين ميان شهر مشهد به واسطۀ وجود حرم امام رضا(ع) به يكي از مراكز رشد و شكوفايي هنر آينه‌كاري در ايران مبدل مي‌گردد. در حرم امام رضا(ع) اماكن متعددي با آينه تزيين شده‌اند. يكي از آن اماكن رواق دارالسياده است كه براي تزيين آن از تزيينات آينه‌كاري بسيار زيبا و متنوعي استفاده شده است. نگارنده در اين نوشتار، با رويكردي توصيفي-تحليلي و با استناد به منابع كتابخانه‌اي، اسناد، بررسي ميداني و مصاحبه با متوليان امر، به دنبال پاسخ به اين پرسش‌ها است كه قدمت آينه‌كاري در حرم امام رضا(ع) و به ويژه رواق دارالسياده به چه دوره‌اي باز مي‌گردد؟ چه افرادي و با چه مناصبي در اجراي تزيينات آينه‌كاري رواق دارالسياده نقش داشته‌اند؟ از چه سبك‌ها و نقش‌مايه‌هايي براي اجراي تزيينات آينه‌كاري رواق دارالسياده استفاده شده است؟ يافته‌ها حاكي از آن است كه استفاده از آينه در حرم امام رضا(ع) به اواخر دورۀ صفوي و اوايل دورۀ قاجار بر مي‌گردد و يكي از اولين اسناد مربوط به آينه‌كاري دارالسياده به اواخر سده سيزده هجري قمري تعلق دارد. در كنار هنرمندان، مقامات حاكميتي از رده‌هاي مختلف در اجراي آينه‌كاري‌هاي حرم امام رضا(ع) نقش داشته‌اند و از شيوۀ گچ‌بري روي آينه، جيوه‌تراشي، شيشه‌هاي رنگي، انواع كتيبه‌، نقوش اسليمي و ختايي، نقش شمعدان، گلدان، گل و برگ و نقش‌مايه‌هاي هندسي به ويژه انواع گره براي تزيينات آينه‌كاري رواق دارالسياده استفاده شده است.

The mirror work is an Iranian art and it is subset of architectural decoration. The history of this art in Iran dates back to Safavid era, and afterward it turned to one of the most popular arts in Qajar period. As a result, Mashhad became one of the mirror work sites very soon due to the Shrine of Imam Reza (A.S.). In the Shrine of Imam Reza (A.S.) numerous places and porticos are decorated with beautiful and various mirrors. Dāral-Sīyādah is one of the porticoes that have been mirrored as well as using fresco and tile work. In this descriptive-analytical article, the author seeks to answer the questions that when the mirror works of Shrine of Imam Reza (A.S.), and in particular, the Dāral-Sīyādah portico was done? Who and with what roles have been involved in Dāral-Sīyādah mirror works? What styles and patterns have been used in Dāral-Sīyādah mirror works? The findings indicate that the use of mirror works in the Shrine of Imam Reza (A.S.) goes back to the late Safavid and early Qajar periods and one of the earliest documents related to the mirror works of Dāral-Sīyādah belongs to the late thirteenth century AH. Along with the artists, officials