بازنمايي مسائل اجتماعي جنگ ايران و عراق در نمايشنامه‌هاي ايراني

Critical Discourse Analysis of the Iran-Iraq War in Iranian Drama

جنگ تحميلي عراق و دفاع يكپارچۀ مردم ايران از سرزمين و اعتقاداتشان، از مهم‌ترين رخدادها در تاريخ معاصر ايران است كه ابعاد اجتماعي پيچيده و چندوجهي دارد. يكي از بسترهاي بازتاب‌دهندۀ روندِ تحول صورت‌بندي‌هاي گفتماني اين رخداد، متون نمايشي است. در اين پژوهش كه برپايۀ الگوي تحليل گفتمان انتقادي فركلاف انجام‌ گرفته است، شخصيت‌هاي محوري نمايشنامه‌هاي وقت وصال (حسين جعفري)، چكّه؛ صداي دريا (محمدمهدي رسولي)، كانال كميل (سيدحسين فدايي حسين) و 31/6/77 (عليرضا نادري)، با هدف دستيابي به مؤلفه‌هاي بنيادينِ گفتماني و نحوۀ تعامل با وجوه اجتماعي مسئلۀ جنگ، تجزيه‌وتحليل شدند. اين نمايشنامه‌ها، در فاصلۀ زماني سال‌هاي 1359 تا 1384 منتشر و توسط گروه‌هاي شاخص اجرا شده و همچنين منتخب جشنواره‌هاي معتبر داخلي بوده‌اند. يافته‌هاي اين پژوهش، آشكاركنندۀ سه گفتمان محوري درزمينۀ نحوۀ بازنمايي رزمندگان و پيامدهاي مربوط به آن است: گفتمان جنگ و ايدئولوژي انقلابي، گفتمان دفاع مقدس و گفتمان پسا/ضدجنگ. در بطن گفتمان نخست، تصويري خودتجويزگرانه از رزمندگان در تبيين رويكرد انقلاب اسلامي، تاريخ تشيّع و دفاع از سرزمين و همسو با گفتمان حاكم عرضه مي‌شود. در مرحلۀ دوم و پس از تداوم و گسترشِ محدودۀ فرهنگي جنگ، اين رويكرد، به ‌گونه‌اي خودبيان‌گري معرفت‌شناختي و الوهي بدل مي‌شود و جلوه‌هاي ديني و عرفاني در آن پررنگ‌تر مي‌گردد، اما پس از پايان جنگ و بروز تغييرات وسيع اجتماعي، نگاهي انتقادي شكل مي‌گيرد كه در برزخ حفظ ارزش‌ها و يا مقابله با مصادره‌به‌مطلوب گفتمانِ دفاع مقدس معلق است و درنهايت جايش را به رويكردي نقادانه و پرسشگرانه مي‌دهد كه از طريق آنتروپي گفتمان حاكم، شكلي متفاوت را با دانشِ زمينه‌اي رويداد جنگ عرضه مي‌كند.

The imposition of Iraq's invasion and the unified protection of people from their land and their beliefs are the complex multifaceted crises in contemporary Iranian history. One of the foundations that reflect the evolution of the discursive formations of this historical practice is dramatic texts. In this research, based on the critical discourse analysis of Fairclugh, the main characters of the "Attending Time" (Hossein Jafari), "dro‎p of Voice of the Sea" (Mohammad Mehdi Rasooli), "Komayl Channel" (Seyyed Hossein Fadaei Hussein) an‎d "31/6/77" (Alireza Naderi), written between 1981 and 2006, aimed at achieving the fundamental components of discourse and how they interact with the critical conditions of war. These plays have been selected base on a selective targeting method from works published at various levels of warfare performed by professional groups and honored at national festivals.The findings of this study revealed three key discourses in terms of representing warriors and the crisis of war: war and revolutionary / Islamic ideology, sacred defense, and ultimately post-antiwar. In the context of the first discourse, the self-prescriptive image of the warriors in the explanation of the ideology of the Islamic Revolution, the history of Shi'ism, and the defense of the land comes with the ruling discourse. In the second stage and after the continuation and expansion of the cultural sphere of war, this approach has become a form of epistemological and divine self-expression, and the mystical aspects of it become more intense in the framework of the will of the power institution. But after the end of the war and the advent of widespread social changes, there is a critical look at hiding the values of the sacred defense discourse and confronting confiscation and exploitation, and ultimately brings about an anti-war approach and a questioner through The entropy of the ruling discourse offers an alternative relationship to the underlying background of the war event.