تقابل ‌دو نظام «مؤسسه - مالك» و «مخترع - مالك» در تحقيقات تأمين‌ مالي‌شده‌ توسط بخش عمومي

Conflict Between “Institutional Ownership” and “Inventor Ownership” Systems in Publicly Funded Research

دولت‌ها در برخي موارد مستقيماً تحقيقات انجام داده و گاهي آن را تأمين مالي مي‌كنند. نظام حقوقي حاكم بر نتايج و يافته‌هاي تحقيقات تأمين مالي شده توسط بخش عمومي، ازجمله موارد مهم در بهره برداري از اين اموال فكري است. برخي كشورها قواعد ويژه‌اي براي اين تحقيقات وضع كرده‌اند كه دو دسته عمده آن عبارت است از: نظام مؤسسه- مالك و نظام مخترع- مالك. در نظام مؤسسه-مالك، مؤسسه دريافت‌كننده بودجه، مالك دارايي فكري مي‌باشد. اين نظام در قانون باي‌دال آمريكا متجلي شده و سپس به مقررات كشورهاي بسياري نفوذ كرده است. در نظام مخترع- مالك، مخترعان، مالك اصلي و اوّلي دارايي فكري تلقي مي‌شوند، هرچند كه تأمين مالي توسط نهادهاي عمومي صورت گرفته باشد. قاعده امتياز اساتيد كه در برخي كشورهاي اروپايي اعمال مي‌شود، از مصاديق نظام اخير است. هرچند در دو دهه گذشته، تمايل جهاني بر پذيرش نظام مؤسسه- مالك بوده و حتي برخي كشورهاي داراي نظام مخترع- مالك نيز به سمت اين نظام سوق پيدا كرده‌اند، اما كشورهايي بر ناكارآمدي نظام مؤسسه- مالك تأكيد دارند و ايرادات وارد بر آن نيز باعث توجه به نظام مخترع- مالك شده است. بررسي اين رويكردها و آثار و نتايج آنها و همچنين بررسي علل گرايش نظام‌هاي حقوقي به هر كدام از آنها مي‌تواند ما را در وضع مقررات مناسب حاكم بر اين دسته از اموال فكري كمك كند.

Governments sometimes attempt directly to research and sometimes sponsor them based on their interests and reasons. The legal system governing the funded researches’ results and findings is one of the most important and effective factors in exploiting intellectual properties. Some States have enacted special intellectual property rules for publicly funded research which is divided into two main models: Institutional-ownership and inventor-ownership models. In institutional-ownership model, the recipient institute of fund is the owner of the intellectual property. This model was appeared in Bayh-Dole Act in the US, afterwards it spread to the other countries. In Inventor-ownership model, inventors and creators are recognized as the owner of intellectual property, although public institutes funded the research. Professor’s privilege rule which is used in some European countries, could be considered as an inventor- ownership model. Although in the last two decades, global trend is in adopting institutional-ownership model and even several countries with inventor-ownership model changed their legal system to the system, but still some countries emphasize on efficiency of inventor-ownership model. Meanwhile, problems of institutional-ownership model changed the direction of attentions toward inventor-ownership model in the past few years.