تحليلي بر برات هاي تجارتي عصر قاجار (بررسي سندشناسي و تاريخي)

An analysis of the commercial bills of the Qajar era Documentary and Historical study

برات‌ تجارتي مهم‌ترين و پركاربردترين ابزار مالي در مناسبات اقتصادي عصر قاجار بود. بر اساس شواهد تاريخي، در اين بازۀ زماني، بخش عظيمي از معاملات و مبادلات داخلي و خارجي ايران با استفاده از برات تجارتي انجام مي‌گرفت. از سويي ديگر، اين سند تنها كاركرد تجاري نداشت، بلكه حكومت براي اموري چون تسويه حساب‌هاي مالياتي، پرداخت بدهي‌ها و خريد اجناس از خارج كشور از آن استفاده مي‌كرد. با وجود تاسيس بانك‌هاي شاهي و استقراضي و نيز چاپ اسكناس به سبك غرب، استفاده از برات در مناسبات اقتصادي تا پايان عصر قاجار به صورت قابل‌توجهي ادامه يافت. اما برات تجارتي چه نوع سندي است و يك پژوهشگر چگونه مي‌تواند آن را از بين انبوه اسناد تجاري شناسايي كند؟ چه عواملي باعث شد برات تجارتي به مهمترين ابزار مالي در مبادلات تجاري عصر قاجار تبديل شود؟ اين پژوهش، سعي دارد با روش توصيفي- تحليلي و با بررسي منابع كتابخانه‌اي و اسناد آرشيوي و بيش از 200 برات‌ تجارتي به اين پرسش‌ها پاسخ دهد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه برات‌هاي تجارتي از نظر ظاهري داراي ساختار ويژه‌اي هستند كه آنها را از ديگر اسناد متمايز مي‌كند. از نظر محتوايي، اين سند اطلاعات ارزشمندي از سازوكار نظام پرداخت براتي رايج در ميان تجار و صرفان را در اختيار پژوهشگران تاريخ اقتصادي قرار مي‌دهد. از سويي ديگر، نبود امنيت در راه‌ها، كمبود مسكوكات، حمل و نقل آسان، رايج نبودن اسكناس و عدم اعتماد به بانك‌ها از عوامل اصلي استفاده گسترده از برات تجارتي در عصر قاجار بود.

commercial bills was the most important and most used financial instrument in the economic relations of the Qajar era. According to historical evidence, during this time period, a large part of Iran's internal and external transactions was carried out using it. On the other hand, this document was not the only commercial operation, but the Qajar government used it for things like tax settlements, payment of debts and the purchase of goods from Outside the country. Despite the establishment of royal and Mortagage banks, as well as Western-style currency money, the use of bill in economic relations continued significantly until the end of the Qajar period. But what kind of document is it and how can a researcher identify it from a wide range of commercial documents? What factors made the bills turn into the most important financial instrument in Qajar trading? This research tries to answer these questions through a descriptive-analytical method and reviewing library resources and over 200 bills. The findings of this study indicate that the bills are of a specially structured nature that distinguishes them from other documents. Contentally, this document provides valuable information to the economic history researchers on the mechanism of the payment system among traders and individuals. On the other hand, lack of security in the roads, lack of coins, easy transportation, unpredictability of money, and lack of trust in banks were the main reasons for its widespread use in the Qajar era.