نزاع ابوبشر متي و ابوسعيد سيرافي در بافت سخن و در بستر تاريخ

Rethinking of the Debate between Abū Bishr Mattā and Abū Saīd Sirāfī about Logic in Abū Ḥayyān’s Report

بخش مهمي از مخالفتها با علوم يوناني در جهان اسلام به مخالفت با منطق مربوط ميشود. نزاع ابوبشر متي (ف. 328 قمري) و ابوسعيد سيرافي (ف. 368 قمري) بر سر منطق، از جمله نمودهاي نخستين اين مخالفت تلقي ميشود. تحقيقاتي كه به اين نزاع پرداخته اند، بيشتر بر تلاش سيرافي در نشان دادن برتري «نحو» بر منطق متمركزند و اين امر، خود بخود، باعث شده تا نگاهي زبان شناختي بر اين دعوا حاكم شود كه بنوبه خود موجبات تقليل تمام بحث به منازعات زباني در تحقيقات مزبور را فراهم ساخته است. اين در حالي است كه در اين نزاع جنبه هاي روش شناختي و معرفت شناختي پررنگي نيز نهفته است كه ميتواند در تعيين درست بستر تاريخي يي كه در آن شكل گرفته است، نقش بسزايي ايفا نمايد. در مقاله پيش رو نه تنها به اين رويكردهاي روشي و معرفتي تقريبا فراموش شده، اشاره ميكنيم، بلكه محوريتشان را نيز با در بافت سخن قراردادن آنها نشان خواهيم داد و سپس به اتصال آن با بافت وسيعتر تاريخي ميپردازيم.

An important part of the opposition to the Greek sciences in the history of Islamic thought is devoted to logic. Abū Saīd al-Sīrāfī’s (d. 368/979) dispute with Abū Bishr Mattā (d. 328/940) is among the earliest manifestations of this opposition. In the researches focused on this debate, it has mostly been tried to shed light on al-Sīrāfī’s attempt to show the superiority of grammar over logic. This has automatically given the debate a grammatical look which, in turn, made it hard to see other aspects of it. In what follows, it will be shown that there lurks an important methodological and epistemological point of view in al-Sīrāfī’s discussions, which seems ironically to have been at the core of the debate, and which appears to be adopted by later Islamic philosophers as an independent cognitive avenue to knowledge.