بررسي قاعده الواحد از ديدگاه عليقلي بن قرچغاي خان

A Study of the Rule of Unity from the Perspective of Aliqli, Ibn Qarchaghaykhan

قاعده الواحد در تاريخ تفكر اسلامي همواره مورد توجه فيلسوفان و متكلمان بوده است؛ عده يي به اثبات اين قاعده و گروهي به نقد و رد آن همت گماشته اند. يكي از فيلسوفاني كه به نقد اين قاعده پرداخته عليقلي بنقرچغايخان تركماني، از شاگردان ملارجبعلي تبريزي است. او ابتدا سه برهان در اثبات قاعده از ابن سينا نقل كرده و سپس به بررسي و نقد آنها پرداخته است؛ برهان چهارمي نيز خود به اين براهين افزوده است. بعقيده وي نكته كليديي كه در اين برهان ها ناديده گرفته شده، علم و نحوه ارتباط آن با ذات واجب الوجود است. ذات بسيط واجب عين علم به ماهيات است و ذاتي كه به خود و به ماسواي خود علم و قدرت دارد و اين علم عين ذات اوست، ميتواند كثير صادر كند. اين نوشتار با روش تحقيق و نقد روش تاريخي و عقلي به تبيين و بررسي و نقد نظر اين فيلسوف گمنام مهم عصر صفوي درباره قاعده الواحد ميپردازد. بررسي نشان ميدهد كه هرچند او تا حدودي توانسته برهان هاي ابنسينا را واكاوي كند اما نگاه او جامع نبوده است.

The al-Wahid principle has been constantly drawing attention from Muslim philosophers and theologians throughout the history of Islamic thought, while some have sought to substantiate this principle and some others have attempted to criticize and reject it. It was not only theologians who challenged the principle, it also did not sit well with some philosophers who were critical of it. One of these philosophers was Aliquli Bin Qarachghai Khan Torkamani, a Safavid era philosopher and pupil to Mulla Rajabali Tabrizi. He challenges Ibn Sina’s arguments for the al-Wahid, believing that if we consider the Necessary Existent as a pure simple entity that is aware of oneself and others and is also able to create others, then, knowing that knowledge and power are identical with His essence, we can say that the emanation of the multiple from the Necessary Existent will not require existence of multiple aspects within Him. Accordingly, we can accept the emanation of the multiple from the one. In this article we undertake an explication and critique of Aliquli Bin Qarachghai Khan’s view of the al-Wahid principle. In brief, this article argues that although to some degree his critiques of Ibn Sina’s proofs are successful, he fails to take an all-inclusive approach to the issue.