بينش و روش تاريخ‌نگاري محمود حسيني، منشي جامي

Intuition and Method in Mahmood Hosseini Monshi Jami Historigraphy

محمود حسيني، منشي جامي، مورخ آغاز سلسلۀ درانيان، با تحرير كتاب مستطاب تاريخ احمدشاهي نقش مهمي در ثبت و ضبط وقايع و رخدادهاي تاريخي اين دورۀ سرنوشت‌ساز افغانستان ايفا كرد. ارجاعات متعدد و اقتباس از داده‌هاي تاريخي او نشان مي‌دهد كه تاريخ احمدشاهي كتابي تأثيرگذار بوده است. مسئلۀ اصلي در پژوهش حاضر، اين است كه محمود حسيني در اثر خود از چه بينش و روش برخوردار بوده است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه اين مورخ از شيوه‌اي نظام‌مند استفاده كرده و از لحاظ روش تاريخ‌نگاري داراي سبكي روان و بي‌تكلف بوده و نظام فكري خود را بر پايه‌هاي سلطنت‌گرايي‌، شريعت‌مداري و مشيّت‌باوري بنا كرده است. اثر محمود حسيني هر چند كاستي‌هايي دارد؛ درنهايت تاريخي مفصل و ارزشمند با داده‌هايي منحصر به فرد است كه مورخان بعدي ناگزير از مراجعه به آن هستند. مشاهدات مستقيم، دقت، تفصيل و جامعيت، كتاب مذكور را از تك‌نگاري شخص‌محور به تاريخ‌نگاري منطقه‌اي تبديل كرده كه نواحي گسترده‌اي از شرق ايران تا غرب هند و از آمودريا تا درياي عرب را شامل مي‌شود.

Mahmood Hosseini Monshi Jami,the historigrapher of The Durrani dynasty appearance,by writing the excellent work of Ahmadshahi History, played an important role in recording any historical events of this landmark era of Afghanistan.The main topic of this study is the intuition and method of Mahmood Hosseini in his work.The findings of the study show that he has applied a systematic approach with a historical method of a simple and easy style while basing his intellectual ideaology on monarchism,ordinary law and providence. While having some lacks,Hosseini's work is a detailed and valuable history with some unique data,which the current historigraphers have to refer to them out of necessity.Direct observations,carefullness,expansion and comprehensiveness of the work have converted it,from an individual-revolving monograph, to a regional history covering a vast area from Iran east to India west and also from the Amo sea to the Arab sea.