پديد آورندگان :
نباتي، جعفر دانشگاه فردوسي مشهد - پژوهشكده علوم گياهي , نظامي، احمد دانشگاه فردوسي - دانشكده كشاورزي - گروه زراعت , برومند رضازاده، الهه دانشگاه فردوسي مشهد , آذري، جلال دانشگاه تربيت مدرس , محمدي، محمد دانشگاه فردوسي مشهد
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: پايين بودن و بي‌ثباتي عملكرد، يكي از مهم‌ترين مسائل موجود در رابطه با كشت نخود است. كشت نخود در اكثر مناطق ايران، به‌طور عمده در بهار صورت مي‌پذيرد. در‌نتيجه، گياه در طول فصل رشد به‌خصوص در مراحل پاياني رشد، با تنش‌هاي غير زيستي مانند گرما و خشكي مواجه مي‌شود. جهت افزايش عملكرد نخود مي‌توان از روش‌هايي مانند كشت پاييزه استفاده نمود، اما مشكلي كه در اين رابطه وجود دارد، پايين بودن تحمل در ارقام موجود نسبت به يخ‌زدگي است؛ بنابراين ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﺰه ﻧﺨﻮد، ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ژﻧﻮﺗﻴﭗﻫﺎي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ يخ‌زدگي ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻨﺎﺳﺐ، يك ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣﻲرود.
مواد و روش‌ها: آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار با 29 ژنوتيپ نخود دسي در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد در سال زراعي 96-1395 انجام شد. ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه از بانك بذر پژوهشكده علوم گياهي دانشگاه فردوسي مشهد تهيه و در دهه اول آبان ماه كشت شدند. در طول فصل رشد، حداقل درجه حرارت 13- درجه سانتي‌گراد بود. به‌منظور تعيين درصد بقاء، 30 روز پس از سبز شدن و هفته آخر اسفندماه، تعداد گياهان هر ژنوتيپ شمارش و درصد بقاء محاسبه شد. در انتهاي فصل رشد، ارتفاع نهايي بوته، تعداد شاخه اصلي و فرعي، ﺗﻌﺪاد ﻏﻼف در ﺑﻮﺗﻪ، وزن صد داﻧﻪ، وزن داﻧﻪ در بوته، عملكرد دانه در متر مربع، وزن زيست‌توده در بوته، عملكرد زيستي در متر مربع و ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮداﺷﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ.
يافته‌ها: بر اساس ﻧﺘﺎﻳﺞ، ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ژﻧﻮﺗﻴﭗﻫﺎ از نظر ﻛﻠﻴـﻪ ﺻـﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه، ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد. درحالي‌كه ﺗﻨﻬﺎ يك ژﻧﻮﺗﻴﭗ (MCC908) در اثر سرما به‌طور ﻛﺎﻣﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ، دامنه درﺻـﺪ ﺑﻘﺎء در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ ژﻧﻮﺗﻴﭗها از هشت ﺗﺎ 100 درﺻﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد. در بين 29 ژنوتيپ نخود دسي مورد بررسي، 11 ژنوتيپ متحمل (بقاء 100-76 درصد) و پنج ژنوتيپ نسبتاً متحمل (بقاء 75- 51 درصد) بودند. در اين ميان ژنوتيپ‌هاي MCC890، MCC349 و MCC873 به ترتيب با 98/1، 95/7 و 95/2 درصد، بيشترين بقاء را دارا بودند. به‌طوركلي نه ژنوتيپ شامل MCC373، MCC884، MCC869، MCC916، MCC349، MCC386، MCC870، MCC291 و MCC876، عملكرد بالاي 154 گرم در متر مربع (معادل با 1540 كيلوگرم در هكتار) توليد كردند و تمامي آن‌ها به غير از ژنوتيپ MCC916، بقاي بالاتر از 66/7 درصد داشتند. صفات درصد بقاء (**0/76=r)، تعداد شاخه فرعي (*0/23=r)، تعداد غلاف در بوته (**0/52=r)، وزن صد دانه (**0/38=r)، عملكرد زيستي (**0/95=r) و شاخص برداشت (**0/58=r) همبستگي مثبت و معني‌داري با وزن دانه در بوته داشتند.
نتيجه‌گيري: ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ به‌دست‌آمده، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ژنوتيپ‌هاي متحمل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎ در نخود دسي ﺟﻬﺖ ﻛﺸﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ سرد وﺟﻮد دارد. بر اساس تجزيه خوشه‌اي مي‌توان از ژنوتيپ‌هاي نخود دسي در دو گروه (MCC890, MCC207, MCC49, MCC10) و (MCC349, MCC291, MCC386, MCC884, MCC918,MCC868, MCC373, MCC916) در پروژه‌هاي اصلاحي جهت تحمل به سرماي زمستان بهره برد.
چكيده لاتين :
Background and objectives: Low yield and instability, is one of the most important issues in chickpea cultivation. In most regions of Iran, chickpea is mainly planted in spring. Consequently, the plant will be exposed to abiotic stresses such as heat and drought during growth season, especially during the final stages of growth. To increase the chickpea yield, Autumn planting can be used, but low tolerance of common chickpea genotypes to freezing stress is a problem. Therefore, according to the benefits of autumn planting of chickpea, identification of freezing tolerant genotypes of chickpea along with suitable yield is a necessity. In this way, the present study was conducted as a field experiment to assess winter tolerance of 29 deci- type chickpea genotype in Mashhad conditions.
Materials and Methods: Experiment was conducted as Complete Randomized Block Design with three replications and 29 deci-type chickpea genotypes in research station of Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad in 2016-2017. Genotypes were supplied from seed bank of Research Center for Plant Sciences, Ferdowsi University of Mashhad and seeds were planted in November 1st. The lowest minimum daily temperature during the growing season was -13ºC. To calculate survival percentage, number of plants werfor each genotype was recorded 30 days after emergence and on March 15th. At the end of the growth season, plant height, number of main and secondary branches, pod number per plant, 100-seed weight, seed weight per plant, seed yield per square meter, biomass, biological yield and harvest index were measured.
Results: significant differences were found among genotypes according to all the studied traits. While only one genotype was entirely killed as a result of freezing stress, survival range differed between 8-100% for the other genotypes. Among all 29 deci chickpea genotypes, 11 genotypes were tolerant (76-100% survival) and five were relatively tolerant (51-75% survival). MCC890, MCC349 and MCC873 had the highest winter survival with 98.1, 95.7 and 95.2%, respectively. In total, 9 genotypes including MCC373, MCC884, MCC869, MCC916, MCC349, MCC386, MCC870, MCC291 and MCC876 produced high yield of 154g.m-2 (equivalent to 1540 kg.ha-1) and all of these genotypes had higher survival percentage than 66.7%, except MCC916. Significant positive correlation were found between seed yield and survival percentage (r=0.76**), number of secondary branches (r=0.23**), pod number per plant (r=0.52**), 100-seed weight (r=0.38**), biological yield (r=0.59**) and harvest index (r=0.58**).
Conclusion: According to the results of the present study, it seems possible to achieve cold tolerant deci chickpea genotypes for cultivation in cold regions. Based on cluster analysis, two groups of genotypes including 1) MCC10, MCC49, MCC207, MCC890 and 2) MCC868, MCC918, MCC884, MCC386, MCC291, MCC349, MCC916, MCC373 can be used in breeding programs due to their superior attributes such as early- season cold tolerance.
