پديد آورندگان :
مرادي، سهيلا دانشگاه زنجان , صبا، جلال دانشگاه زنجان - گروه زراعت و اصلاح نباتات , توكلي، افشين دانشگاه زنجان - گروه زراعت و اصلاح نباتات , افصحي، كامران دانشگاه زنجان - گروه زراعت و اصلاح نباتات
كليدواژه :
تنوع , عدس , عملكرد دانه , گزينش , منابع ژنتيكي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: وجود تنوع در خصوصيات ژنتيكي، اساس هر برنامه اصلاحي است و وجود حداكثر تنوع، بزرگترين شانس براي حصول موفقيت در گزينش به ويژه در شرايط آب و هوايي متغير نظير ديمكاري محسوب مي‌شود. با توجه به اهميت منابع ژنتيكي بومي عدس براي استفاده در برنامه‌هاي اصلاحي، آزمايش حاضر به منظور بررسي تنوع صفات مهم زراعي و گزينش تك‌بوته‌هاي عدس بومي استان زنجان در مزارع ديم انجام شد.
مواد و روش‌ها: به اين منظور تعداد 1040 تك بوته عدس در شرايط ديم مزارع پنج شهرستان مختلف استان زنجان (شامل شهرستان‌هاي خرمدره، خدابنده، ايجرود، ماهنشان و زنجان (ارمغانخانه)) در سال زراعي 94-1393، انتخاب و از لحاظ صفات عملكردي و مورفولوژي شامل ارتفاع بوته، ارتفاع اولين انشعاب شاخه از سطح زمين، ارتفاع اولين غلاف از سطح زمين، تعداد غلاف، تعداد غلاف پر، تعداد غلاف پوك، تعداد دانه، وزن هزاردانه، وزن دانه، وزن كاه و كلش و بيوماس ارزيابي شدند. براي مقايسه جمعيت‌هاي عدس تجزيه واريانس به صورت طرح كاملاً تصادفي نامتعادل انجام شد و جمعيت‌ها با تجزيه خوشه‌اي به روش Ward گروه‌بندي شدند. جهت گزينش ژنوتيپهاي برتر در هر جمعيت، با در نظر گرفتن اهداف اصلاحي، صفات بر اساس درجه اهميت مرتب شده و ژنوتيپهاي برتر در هر جمعيت تعيين شدند.
يافته‌ها: نتايج آمار توصيفي نشان دهنده تنوع بالا بين جمعيت‌ها از لحاظ صفات مورد بررسي به‌ويژه تعداد غلاف پوك (117/98 درصد) و وزن دانه (55/82 درصد) بود. براي صفات ارتفاع اولين شاخه، تعداد غلاف، تعداد دانه و وزن دانه و كاه و كلش نيز تنوع بالايي مشاهده شد. از اين‌رو، گزينش براي اين صفات در جمعيت‌هاي مورد ارزيابي مؤثر به‌نظر مي‌رسد. كمترين ضريب تغييرات نيز مربوط به صفات ارتفاع بوته (10/79 درصد)، ارتفاع اولين غلاف (18/83 درصد) و وزن هزاردانه (25/90 درصد) بود. نتايج تجزيه واريانس نشان دهنده وجود اختلاف معني‌دار بين جمعيت‌هاي عدس از لحاظ تمام صفات مورد اندازه‌گيري در سطح احتمال 0/01 بود. جمعيت ايجرود بيشترين ميانگين را براي تمام صفات مورد ارزيابي داشت. تجزيه خوشه‌اي اين جمعيت‌ها را در سه گروه دسته‌بندي كرد. جمعيت ارمغانخانه و ايجرود هر يك جداگانه در يك گروه قرار گرفتند و سه جمعيت خرمدره، خدابنده و ماهنشان با هم گروه سوم را تشكيل دادند. جمعيت ايجرود داراي بيشترين درصد انحراف از ميانگين كل براي اغلب صفات عملكردي و همچنين صفات مورفولوژيك مهم براي برداشت مكانيزه بود. در نهايت تعداد 492 ژنوتيپ برتر براي بررسي در شرايط ديم در قالب طرح آزمايشي و بر اساس صفات عملكردي و صفات مؤثر در برداشت مكانيزه انتخاب شدند.
نتيجه‌گيري: در بين و درون جمعيت‌هاي عدس از لحاظ صفات اگرومورفولوژيك مورد بررسي تنوع مناسبي وجود داشت. نتايج تجزيه خوشه‌اي نيز اين جمعيت‌ها را در سه گروه دسته‌بندي كرد. از آنجا كه اختلاف ژنوتيپها در مناطق مختلف مي‌تواند به دليل تفاوت ژنتيكي ژنوتيپها و همچنين تأثير اقليم و محيط متفاوت رشد آن‌ها باشد، از اين‌رو، براي انتخاب ژنوتيپهاي برتر، ارزيابي و گزينش در درون منطقه‌ها به‌طور جداگانه انجام شد. از آنجا كه عدس گياهي خودگشن و كليستوگام است و درصد خودگشني در آن بسيار بالاست (99%) بنابراين جمعيت‌هاي عدس هموزيگوس هتروژنس هستند لذا بذر ژنوتيپهاي انتخاب شده لاين خالص مي‌باشد و روش گزينشي اين مطالعه گزينش لاين‌هاي خالص بود. لاين‌هاي خالص حاصل از ژنوتيپهاي گزينش شده را مي‌توان در برنامه‌هاي اصلاحي مورد استفاده قرار داد.
چكيده لاتين :
BBackground: The diversity of the genetic traits material is the basis of any breeding program and the existence of maximum variation is the greatest chance for success in the selection, especially in variable climatic such as rainfed conditions. Regarding the importance of lentil genetic resources for use in breeding programs of this plant, this experiment was conducted to investigate the diversity of important agronomic traits and selection of native lentil plants in dryland fields of Zanjan province.
Materials and Methods: For this purpose, 1040 plants of lentil from fields in five regions (including Khorramdareh, Khodabandeh, Ijrood, Mahneshan,and Zanjan (Armaghankhaneh) of Zanjan province were collected in the rainfed conditions at 2014-2015 cropping season. Plants were evaluated in terms of yield and morphological traits including plant height, height of the first branch from the ground, height of the lowest pod of the ground, number of pods, number of hollow pods, number of full pods, number of seeds, 1000-seed weight, seed weight, straw weight and biomass. To compare the populations of lentils, analysis of variance was performed in a completely unbalanced randomized design and populations were grouped by cluster analysis by Ward method. In order to select the best genotypes in each population, considering breeding goals, traits were sorted by degree of importance and superior genotypes were determined in each population.
Results: The results of descriptive statistics indicated a high variation among studied traits, especially number of hollow pods (117.98 %) and seed weight (55.82 %) Also for height of first branch, number of pods, number of seeds and seed and straw weight great variations were observed. Therefore, the selection for these traits in evaluated populations seems to be effective. The lowest coefficient of variation was related to plant height (10.79 %), first pod height (18.83 %) and 1000-seed weight (25.90 %). Analysis of variance results showed that there were significant differences between them in terms of all measured traits at 0.01 level. Ejroud population had the highest mean for most of the traits evaluated. Cluster analysis categorized these populations into three groups. The Armaghankhaneh and Ejroud populations were each grouped separately, and the three populations of Khoramdareh, Khodabandeh and Mahneshan formed the third group. Ejroud population had the highest percentage of deviation from the total mean for yield traits and also morphological traits that are important for mechanized harvesting. Finally, 492 superior genotypes were selected for study in rainfed conditions based on experimental design for yield traits and effective traits in mechanized harvesting.
Conclusion: There were suitable variations within and between the lentil populations in terms of agro-morphological traits. Cluster analysis also categorized these populations into three groups. Because of the difference in plants in different regions due to the genetic variation of the plants, as well as the impact of the climate and their different growth environment, therefore, for selection of superior genotypes, evaluation and selection were carried out separately in the regions. Since lentils are self-pollinated and cleistogam and have high rate of elf-pollination (99%), so the populations of the lentils are homozygous so the seeds of selected genotypes are pure lineage and the method of this study was selection of pure lines. Pure lines from selected genotypes can be used in breeding programs.
