بازخوانيِ مستقلات عقلي در پرتو روش استدلالي رالز: راهي در جهت بسط عقل خودبنياد در فقه و اصول

Reexamining the Independent Rationality (Al-Mustaqillat Al-‘Aqliyya) in Shi‘i Osul Al-Fiqh in Lights of Rawls’s Analytical Framework in ‘Theory of Justice

شناسايي عقلانيت خودبنياد (مستقلات عقلي) به ­عنوانِ منبع احكام فقهي، يكي از ظرفيت‌هاي مهم عقل‌گرايي در اصول فقه شيعه است. با عنايت ويژه به اين ظرفيت مي‌توان احكام فقهي را از سيطرۀ نص‌گرايي خارج و هر چه بيشتر به احكام عقلي نزديك كرد. با اين وجود، به نظر مي‌رسد كه تاكنون «مستقلات عقلي» نتوانسته نقشي جدي در ايجاد احكام فقهي ايفا كند؛ زيرا، اگر آن را از منابع فقه شيعه حذف كنيم، احكام فقهي تغيير چنداني نمي‌كند. مقالۀ حاضر، به ­دنبالِ ريشه‌يابي نقش ضعيف مستقلات عقلي در روند استنباط احكام و يافتن راهي براي حل اين مشكل به رشتۀ تحرير در آمده است. در اين مقاله، تلاش شده با استفاده از روش استدلالي جان رالز، مستقلات عقلي را از دو حكم كلي و مبهم «حُسن عدل» و «قُبح ظلم» فراتر ببرد و مفاهيمي عيني‌تر و شفاف‌تر را ذيل مستقلات عقلي و مفهوم عدالت تحليل كند.

Reason (al- ‘aql) or independent rationality (al-mustaqillat al-‘aqliyya) are listed as reliable source of Shari‘a precepts in Shi‘i Osul al-fiqh (legal reasoning); Yet, it has played a minor role, if any, in the actual inference of fiqh (Islamic jurisprudence). Having this in mind, the present article explores the major causes of the restrictive role of rationality as a source of law and the ways to surmount it. In so doing, Rawls’s arguments in his ‘Theory of Justice’ adumbrates an analytical framework whereby we can remove the ambiguities surrounded the ‘goodness of justice’ and ‘badness of cruelty’- the only two propositions of independent rationality in the mind of Shi‘ite scholars. Employing Rawls’s methodology in osul al-fiqh assists us in developing the role of independent rationality as a real source of law.