تأملي در نظريه سوءِاستفاده از حق اختراع در نظام حقوقي آمريكا و ايران

An Analysis on Patent Misuse Doctrine in the U.S and Iranian Legal System

يكي از دغدغه‌هاي مهم مراجع قانوني در مواجهه با اختراعات مسئله سوءِ‌­­­­­­­استفاده از حقوق اعطايي توسط قانون است. سوءِ­استفاده از حقوق اختراعات هنگامي رخ مي‌دهد كه مالكان حق اختراع، درصدد بهره‌برداري از اختراع خود فراتر از مرزهاي ترسيم شده قانوني برمي‌آيند كه از مهم­ترين مصاديق آن مي‌توان به فروش اجباري و گسترش بازه زماني حق اختراع از طريق قراردادهاي ليسانس اشاره نمود. نظام حقوق اختراعات امريكا با ايجاد و توسعه نظريه ­اي مستقل با عنوان «سوءِاستفاده از حق اختراع» همواره در پي مقابله با اقدامات مذكور بوده است. اگرچه در عمل اين نظريه با قواعد حقوق رقابت ممزوج شده و در دوره‌هايي هويت و استقلال خود را از دست داد، اما با تحولات اخير در رويه قضايي امريكا هنوز به‌عنوانِ تدبيري اثرگذار در دعاوي نقض اختراعات نقش خود را ايفا مي‌كند. در حقوق ايران نظريه مزبور به­طورِ صريح راهي به قوانين باز نكرده است، اما به‌طورِ موردي مي‌توان نشانه‌هايي از مواجهه مقررات با رفتارهاي سوءاستفاده‌آميز از اختراعات را مشاهده كرد. با وجود اين هويداست كه نظام اختراعات كشورمان عنايتي به اين نظريه نداشته و فرصت بهره‌گيري از مزاياي آن را از دست داده است. اين نوشتار مي‌كوشد تا ضمن تبيين مفهوم، پيشينه تحولات نظريه سوءِاستفاده از اختراعات و همچنين مصاديق آن در خاستگاه اصلي آن يعني حقوق امريكا و تحليل ديدگاه­هاي مطروحه در خصوص ابعاد پيوندي آن با موازين رقابتي، موضوع را طي نگرشي تطبيقي در بستر خاص حقوق ايران تحليل كرده و كاستي ­ها و ناكارآمدي­هاي نظام اختراعات و رقابت ايران در اين زمينه را آشكار ساخته و با ارائه پيشنهادي فرصت بهره‌گيري از ظرفيت­هاي اين نظريه را امكان‌پذير سازد.

Misuse of the rights granted by law –i.e. patent misuse– is a major concern of authorities. Patent misuse happens when the owner(s) of a patent attempt to benefit from it beyond the scope envisaged by law. Expanding the scope of a patent, cases of Patent-tie, and extending the duration of a patent through licensing are the most prominent examples of patent misuse. The United States’ legal system and its patent laws have tried to forestall such acts by developing the independent doctrine of “Patent misuse”; however, this doctrine is so integrated with the foundations and principles of competition law that it has partly lost its identity and independence. Nevertheless, patent misuse is still used as an effective measure in patent infringement cases. As for Iran’s legal system, the aforesaid doctrine has not made its way into the laws in an explicit manner; however, instances of regulations against patent misuse behaviors can be spotted. All in all, it is evident that our country’s patenting system has paid no heed to this doctrine and, thus, has missed the opportunities and advantages it could offer. The present paper seeks to investigate the implementation of this doctrine in Iran’s very legal context while analyzing the approaches regarding the doctrine’s connection with competition principles, explaining the concept of patent abuse along with its history and development, and pointing out its examples in the United States’ legal system as its place of origin. Moreover, the shortcomings and inefficiencies of Iran’s patenting and competition system with regard to this issue are also revealed and certain solutions are put forward for benefiting from this doctrine’s potentials.