كليدواژه :
شيراز , مسجد جامع عتيق , سنگاب قديمي , ابراهيم خان , قاجار
چكيده فارسي :
آب هميشه به مصداق آيۀ «و جعلنا من الماء كل شيء حي» (الانبياء آيۀ) 30مهم ترين عامل زندگاني انسان ها و طبيعت است. به همين جهت پديده سقايي و سقايت و عرضۀ آب خنك در مسير راه هاي كارواني و بافت هاي قديمي شهرهاي كويري و مساجد و بقاع متبركه و حتي حمام ها در فرهنگ اسلامي ايران از جايگاه ويژه اي برخوردار است. وقف آب و آب انبارها و بركه ها و يخچال ها و سنگاب هايي كه آب شرب و گواراي مسجد و بقاع متبركه را تامين مي كرده اند، از همين فرهنگ ديني و صبغۀ مذهبي مايه گرفته و با ارزش هاي اعتقادي شيعه پيوندي جاودانه دارد. موضوعاتي چون سقايت امام علي (ع) با آب كوثر، آب سلسبيل، آب زمزم، و به خصوص واقعۀ غم انگيز عطش اهل بيت (ع) در بيابان هاي داغ و تفتيده كربلا از جملۀ مضاميني هستند كه در اشعار كتيبه هاي آب انبارها و سنگاب ها به آن توجه خاصي مبذول شده است. سنگاب يكي از عناصر منقول مهم در معماري ايران به خصوص در مساجد و بقاع متبركه و گاه حمام هاست كه در ريخت هاي گونه گون تجلي يافته است. علي رغم فراواني سنگاب ها، تنوع فرم در آن ها بسياركم است و گونه هاي آن در شكل هاي مدور و مكعب مستطيل خلاصه مي شود. در گونه هاي بررسي شده، سنگاب هاي مدور عموما از يك جام بزرگ و يك شالي و پايه اي كوتاه تشكيل شده اند كه نمونه هاي بسياري از آن ها در مساجد و مدارس و بقاع متبركۀ اصفهان ديده مي شود. سنگاب هاي مكعب مستطيل نيز در تكاياي گورستان تخت فولاد قابل مشاهده است كه در كتاب تخت فولاد يادمان تاريخي اصفهان به آن ها اشاره شده است. در مقالۀ حاضر گونه اي متفاوت و ويژه از سنگاب معرفي شده است. سنگاب مسجد جامع عتيق در ميان تمامي سنگاب ها از فرم خاص و استثنايي برخوردار است كه علي رغم زيبايي و فرم منحصربه فردش، به سبب فرسايش و تخريب بيش از حد كتيبه هايش، مورد توجه محققان قرار نگرفته است به همين جهت كمبود منابع مكتوب در اين زمينه كاملا محسوس است. مقالۀ حاضر كه بر اساس مطالعات ميداني صورت گرفته، ضرورت انجام بررسي و پژوهش در اين مورد را تبيين مي كند. در اين مقاله با توجه به عبارات و كلمات قابل قرائت كتيبۀ سنگاب، در زمينۀ قدمت، باني، كاربري، و تزئينات آن تحقيق شده است.
چكيده لاتين :
Water is the most important factor for the life of mankind and the nature, as shown in this verse of holy Qur’an
اَنْلَعَج“ يَح ءيَش لك ءاَمْلا نِم » ( 30 ۀيآ ءايبنالا ) ”. As a result, the phenomenon of water bearing, and providing cold water to the travelling caravans on their route and old city districts
of the desert cities in Iran and mosques, holy places and
even bath houses have a special place in the Islamic culture
of Iran. The donation of water, cisterns of drinking water,
ponds, glaciers and fonts that provided the drinking water to
the mosques and holy shrines have their roots in this religious
culture and faith and have an eternal bond with the Shi’ite
beliefs. Subjects such as Imam Ali being the water bearer, or
water of Kawthar, water of Salsabil, water of Zamzam, and
especially the tragic event of the Ahl-Al-Bayt’s thirst in the
hot and dry deserts of Karbala are the concept which have
been especially used for the poems inscribed on the cisterns
and fonts. The font is one of the important transportable
elements in the Iranian architecture especially in mosques,
holy shrines and sometimes bath houses which is manifested
in various forms. While fonts are many, there is not much
variety in their shape, which are round and rectangular. In
the examined specimens, the round fonts normally consist of
a large chalice, a shali and a short stump. Many of these can be seen in Isfahan mosques, holy shrines and schools. The
rectangular fonts can be seen in the Takht-e Foolad cemetery
takiyahs and have been pointed out in the book titled
“Takht-e Foolad, A Historic Isfahan Memorial”. This article
presents different and special types of fonts. The Atigh
Jame’ Mosque has an exceptional form compared to all other
fonts. Despite the beauty and uniqueness of this font, this
font has not been examined by the researchers because of the
high level of damage and erosion of its inscription. The font
that was moved from the Atigh Jame’ Mosque of Shiraz to
the pars museum in 1935, went through a difficult time for
80 years which resulted in an increase in erosion and damage
to one of the most beautiful fonts in Iran and data that could
help in identifying the date it was built was lost because of this severe damage and the history of this effect was lost in
ambiguity. So much so that the researchers from Shiraz like
Behrouzi, Sami and Khoubnazar have described the Farsi
inscriptions as unreadable. Despite the high erosion of the
font inscriptions, there are some couplets and words that can
still be read, each of which giving some indirect indication
of its history and patron. Although unclear, these words and
phrases have answered many questions and help in finding
the age and the name of the patron of this work. Haj Mirza
Ibrahim Khan-e Sharifi was the person who commissioned
the font during the reign of Fath-Ali Shah, he was the official
representative of the Fars province from 1801 to 1811 and
the font was built during this time. Once he was removed
form his post he did not partake in administration work but
he repaired the Atigh mosque which was damaged during the
earthquake of 1823.
