مفهوم‌يابي كيفي واژه «نور» از متن قرآن كريم و معادل‌سازي آن در كالبد فضاي عبادي

Qualitative Concept Elucidation of the Word “light” from Quran Text and Transferring It to the Devotional Space Body

تجلي متافيزيك نور بر فيزيك بنا، آن را اصلي‌ترين محور زيبايي‌شناسي معماري اسلامي در عرفان و معنا قرار داده است. نور در معماري سنتي و در فرهنگ اسلامي، نمادي از خداوند و وحدت الهي است؛ به همين خاطر، جايگاهي خاص در معماري فضاها به‌خصوص فضاهاي مذهبي مانند مساجد دارد. امروزه در مساجد معاصر، كمتر به مقوله نور به‌عنوان يك عنصر هويت‌بخش توجه شده است. هدف از نگارش اين مقاله، شناسايي خصوصيات كيفي نور (طبيعي) بر اساس متون قرآني در راستاي تحقق‌پذيري فضاي معنوي است. قرآن به‌دليل جامعيت خود، نقش محوري در رابطه با علم و دين دارد. لذا با ملحوظ نگه داشتن ظاهر و باطن قرآن و تدبر در آن، مي‌توان به لايه‌هاي دروني مفاهيم قرآني رسوخ كرد و در دانش امروزي از اين مفاهيم بهره برد. واژه‌ "نور"، يكي از واژه‌هاي مهم قرآن است و كاربردهاي مختلف آن در آيات قرآني، شبكه‌ شعاعي گسترده‌اي را تشكيل مي‌دهند. در راستاي تحقق اين امر، تحقيق حاضر، از دو بخش تشكيل يافته است؛ بخش اول، مفهوم‌يابي كيفي براي واژه نور از آيات قرآني كه به روش تحليل محتوا با رويكرد استنباطي-اجتهادي صورت گرفته و نتيجه آن، استخراج مؤلفه‌هاي كيفي "اصل آيتي"، "اصل هدايت"، "اصل عدالت" و "اصل تعالي" است. بخش دوم، مربوط به معادل‌سازي اين مفاهيم در كالبد فضاي عبادي است كه در اين قسمت، از روش‌هاي پيمايشي (زمينه‌يابي) و هم‌بستگي استفاده شده و نتيجه اين بخش از تحقيق اين است كه هر يك از اين مفاهيم با نمودهاي عيني، قابل حصول در كالبد مسجد هستند. بديهي است كه با حضور كيفي نور (طبيعي) در فضاي عبادي، مفاهيم عيني و ذهني در فضا به‌وجود آمده‌اند و باعث حس معنويت (سير از ظاهر به باطن) توسط مخاطب شده و در نهايت، افزايش تعلق به مكان مقدس را منجر خواهد شد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهند كه كاربر فضاي عبادي، تجلي مفاهيم مذكور در فضاي عبادي را به‌شرط رعايت الگوهاي مشخص‌شده در تحقيق حاضر، آشكارا درك مي‌نمايد.

The manifestation of the metaphysics of "light" on the physics of the building has placed it as the main axis of aesthetics of Islamic architecture in mysticism and meaning. Light in traditional architecture and in Islamic culture is a symbol of God and divine unity. Therefore, it has a special place in the architecture of spaces, especially religious spaces, such as mosques. Today in contemporary mosques, less attention has been paid to the subject of light as an identifying element. The purpose of this article is to identify the qualitative characteristics of light )natural( based on the Quranic texts in line with the realization of the spiritual environment. The Qur'an has a central role in relation to science and religion due to its comprehensiveness. Therefore, by keeping the appearance and inspiration of the Qur'an and paying attention to it, it is possible to penetrate into the inner layers of the Quranic concepts and use these concepts in today's knowledge. The word "light" is one of the most important words of the Qur'an and its various uses in the Quranic verses form a broad radial network. To this end, this study is composed of two parts. The first part addresses the qualitative concept elucidation of the word “light” from Quran verses using content analysis with inferential -ijtihad )scholarship( approach. The outcome of the first part is the extraction of the conceptual components of “evidence principle”, “guidance principle”, “justice principle” and “excellence principle”. The second part addresses transferring the concepts in devotional space body. This part uses survey and correlation approaches and its result is that each of these concepts is objectively visible in the body of the mosque. Obviously, with the qualitative presence of light )natural( in the worship space, objective and subjective concepts are created in space, causing the sense of spirituality )the path from appearance to inwardness( to the audience and ultimately increasing the belonging to the holy place. The results of this study confirm the hypothesis that the user of devotional space understands the manifestation of the above mentioned concepts in a devotional space provided that he/she observe the models specified in this study.