پديد آورندگان :
غنيان، منصور دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان - گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز , هاشمي نژاد، آذر دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان - گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز , مهراب قوچاني، اميد دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان - گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز , يوسفي حاجيوند، رقيه دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان - گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز , بخشي، آزاده دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان - گروه ترويج و آموزش كشاورزي، اهواز
كليدواژه :
رفتار سازشي , تالاب شادگان , خشكسالي , تئوري آسيب پذيري
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: بزرگ‌ترين تالاب بين‌المللي ايران يعني تالاب شادگان يكي از مهم‌ترين و ارزشمندترين تالاب‌هاي كشور و حتي جهان است. وسعت تالاب، طبيعي بودن آن، غناي بالاي گونه‌هاي گياهي، جانوري و زيستگاه‌هاي آن، ارزش فوق‌العاده‌اي را براي اين تالاب به ارمغان آورده است. در سال‌هاي اخير اين تالاب ارزشمند تحت تأثير عوامل طبيعي و عوامل غيرطبيعي و انساني در معرض خشك شدن و نابودي قرار گرفته است. معيشت خانوارهاي بهره‌بردار روستايي حاشيه‌نشين تالاب شادگان از تمامي جنبه‌ها به اين تالاب وابستگي انكارناپذيري دارد، به‌طوري‌كه مرگ تالاب، مرگ معيشت آنها را به‌همراه خواهد داشت. يكي از راه‌هاي كاهش آسيب‌پذيري حاشيه‌نشينان تالاب شادگان، تأكيد و توجه بر رفتار سازشي بهره‌برداران آن است. در اين راستا تحقيق حاضر با هدف تحليل عوامل موثر بر رفتار سازشي بهره‌برداران حوضه‌ي تالاب شادگان در برابر اثرات خشكسالي بر اساس تئوري آسيب‌پذيري انجام شده است.
مواد و روش ها: اين تحقيق به لحاظ ماهيت و اهداف، از نوع پژوهشي كاربردي و از منظر جمع‌آوري داده‌ها، توصيفي پيمايشي و از نظر تحليل روابط بين متغيرها از نوع مطالعات همبستگي است. جامعه‌ي آماري تحقيق شامل كليه‌ي خانوارهاي بهره‌بردار روستايي ساكن در بخش مركزي و دهستان خنافره از شهر شادگان در استان خوزستان شامل 2319 بود كه در نهايت نظرات 124 بهره بردار بر اساس روش نمونه‌گيري سهميه اي تصادفي از طريق پرسش‌نامه گردآوري شد. به‌منظور تعيين پايايي آن از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد كه با ميزان بالاي 0/76 براي تمامي متغيرها نشان از پايايي مطلوب پرسش‌نامه داشت. روايي پرسش‌نامه نيز به وسيله تيمي از متخصصان موضوعي تاييد شد. دادههاي حاصل از پرسش نامههاي گردآوري شده به وسيله دو نرم افزار SPSSv20 و AMOSv20 توصيف و تجزيه و تحليل شدند.
نتايج و بحث: طبق نتايج به‌دست آمده 47/6 درصد بهره‌برداران روستايي حوضه مورد بررسي از نظر نوع رفتار سازشي در برابر آسيب‌پذيري ناشي از مخاطرات طبيعي و انساني، داراي رفتار غيرمسئولانه و 52/4 درصد ديگر نيز داراي رفتار مسئولانه در اين‌باره بوده‌اند. نتايج به‌دست‌آمده از تحليل مسير نشان داد كه متغير حساسيت، اثري مستقيم و معني‌دار بر آسيب‌پذيري و رفتار سازشي بهره برداران به ترتيب با مقدار بتاي (0/377=β) و (0/208=β) دارد. متغير در معرض قرار گرفتن اثري مستقيم و معني داري بر آسيب پذيري و رفتار سازشي بهره برداران با مقدار بتاي به ترتيب (0/492=β) و (0/323=β) دارد. سه متغير در معرض قرار گرفتن، حساسيت و ظرفيت انطباقي در مجموع 41 درصد از تغييرات واريانس آسيب پذيري را تبيين مي كنند. سه متغير در معرض قرار گرفتن، حساسيت و آسيب پذيري در مجموع 20 درصد از تغييرات واريانس رفتار سازشي را تبيين مي كند.
نتيجه گيري: بدين ترتيب مي توان نتيجه گرفت كه در معرض قرار گرفتن بهره‌برداران در مواجهه با خشكسالي تالاب شادگان و حساسيت آنها به خشكسالي منجر به بروز آسيب‌پذيري و رفتار سازشي بهره‌برداران شده است. بنابراين خطر خشكسالي تالاب ميتواند اثرات مستقيم و غيرمستقيم بر زندگي بهره برداران داشته باشد. به عنوان مثال، تغيير در عملكرد محصول در پاسخ به بروز خشكسالي ميتواند يكي از تأثيرات مستقيم اين پديده باشد. همچنين افزايش بيكاري ناشي از خشك شدن تالاب به دليل كاهش آب رودخانه‌ي كارون و جراحي، يكي از تأثيرات غيرمستقيم آن است. بنابراين ساكنان منطقه درصدد برمي‌آيند كه به آن پاسخ بدهند و اين منجر به رفتار سازشي بهره‌برداران مي شود.
چكيده لاتين :
Introduction: As the largest international wetland in Iran, Shadegan Wetland is one of the most important and
valuable wetlands in the country and, even, the world. The widespread nature of the wetland, its natural
character, high abundance of plant species, animals and its habitats has brought tremendous value to the
wetland. In recent years, this valuable wetland has been exposed to drying up and destruction due to natural
and human factors. The livelihood of rural households in the area is in all respects indebted to Shadegan
Wetland: The death of the wetland will be accompanied by the death of their livelihood. One of the ways to
reduce the vulnerability of marginalized people in Shadegan Wetland is to emphasize on their adaptation
behaviors. In this regards, the present study aimed to explore beneficiaries Conservation Behavior against
drought effects in Shadegan Wetlands based on vulnerability theory.
Materials and methods: The present study in terms of its nature and objectives is practical, in terms of data
collection, is a descriptive survey and, in terms of analyzing the data, is a correlation study. The total population
were the rural operators living in the central part of the town and Khnafereh village in Shadegan City,
Khuzestan Province (Iran). They consisted of eight villages with 2319 household operators (N=2319). A
random-quota method was used as sampling (n=124) and data were gathered via the use of a research-based
questionnaire. The reliability of the questionnaire was confirmed by calculating Cronbach’s alpha coefficient
as greater than 0.76. The validity of the questionnaire was confirmed by a panel of experts, and the data were
analyzed using SPSSv20 and AMOSv20.
Results and discussion: According to the results, 47.6 percent of the beneficiaries of the wetland show an
irresponsible behaviour towards the vulnerability of natural and human hazard and 52.4 percent of them have responsible behaviour. Results of the study showed that sensitivity has a significantly positive effect on
vulnerability (β=0.377) and conservation behaviour (β=0.208). Exposure has a significantly positive effect on
vulnerability (β=0.492) and conservation behaviour (β=0.3). Also, the results revealed that exposure,
sensitivity and adaptive capacity predict a 41% variation in vulnerability. Exposure, sensitivity and
vulnerability predict a 20 % variation in conservation behaviour.
Conclusion: Thus, it can be concluded that exposure of the beneficiaries to the drought conditions of Shadegan
Wetland and their sensitivity to drought have resulted in vulnerability and adaptation behaviour among them.
Hence, exposure to wetland droughts can have both direct and indirect effects on their lives. For example,
changing product performance in response to drought can be one of the direct effects of this phenomenon.
Also, an increase in unemployment resulting from the drying of the wetland due to the reduction of Karun and
Jarahi rivers is one of its indirect effects. Therefore, the residents of the area are going to respond to these and
this will lead to the adaptation behaviour of the beneficiaries.
