چالش ها و راهكارهاي جابه جايي سكونتگاه هاي روستايي پس از سوانح طبيعي؛ مطالعه موردي: بازسازي روستاهاي استان اردبيل پس از زلزله 1375

زمينه و هدف: در اغلب برنامه هاي پس از سانحه سياست جابه جايي كل يا بخشي از سكونتگاه، به عنوان راه حلي مناسب به منظور كاهش خطرپذيري يا تسهيل و تسريع در بازسازي مورد ملاحظه قرار مي گيرد. اما تجارب مختلف حاكي از آن است كه جابه جايي سكونتگاه ها معمولاً به جاي حل مسائل بر مشكلات افزوده اند. هدف از اين مقاله بررسي چالش هاي جابه جايي سكونتگاه ها با توجه به مطالعه موردي بازسازي روستاهاي استان اردبيل پس از زلزله 1375 است كه پيامدهاي مختلف آن و كارايي اقدامات كاهش خطر از طريق جابه جايي سكونتگاه و ساخت مسكن مقاوم را بررسي نموده و راهكارهايي جهت افزايش موفقيت چنين سياست هايي ارائه مي دهد. روش: تحقيق حاضر از نظر ماهيت از نوع تحقيقات توصيفي پيمايشي و با استفاده از روش تركيبي كمي و كيفي بوده كه در طول يك سال با انجام مطالعات گسترده كتابخانه اي و بررسي اسناد و متون تخصصي، همچنين بازديدهاي متعدد از منطقه و گردآوري داده هاي پرسشنامه، مصاحبه آزاد و عميق، گفتگو با روستاييان، مشاهده آزاد و تهيه عكس و كروكي از روستاها، برداشت نقشه برخي واحدهاي احداثي و بخش هاي الحاقي از طريق پيمايش و كار ميداني صورت گرفته است. قلمرو مكاني تحقيق، 10 روستاي جابه جا شده در محدوده تخريب شديد، اطراف شهر سرعين و روستاهاي گلستان و جوراب در مركز زمين لرزه بوده و سه روستاي توسعه پيوسته نيز به عنوان گروه شاهد مدنظر قرار گرفتند. يافته ها: تعجيل در بازسازي روستاهاي زلزله زده جهت مقابله با اقليم سرد منطقه موجب شده مكان يابي محل احداث روستاهاي جديد بدون انجام مطالعات جامع اقليمي، اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي صورت گيرد. لذا با گذشت زمان چالش هاي مختلفي بروز نموده كه مردم محلي گاه با استفاده از ظرفيت هاي خود تدابيري انديشيده اند. اما به طور كلي جابه جايي سكونتگاه موجب كاهش آسيب پذيري نشده، به طوري كه در روستاهاي توسعه پيوسته همچنان ساخت وساز در مكان قبل تداوم دارد و در برخي روستاهاي جابه جاشده نيز سكونتگاه قديم همچنان مورد استفاده قرار مي گيرد. نتيجه گيري: مهمترين راهكارهاي موفقيت در فرايند بازسازي پس از سوانح و به ويژه سياست جابه جايي سكونتگاه ها را مي توان انجام برنامه ريزي بازتواني پيش از سانحه براي مناطق خطرپذير كشور؛ انجام مطالعات جامع اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، زيست محيطي و كالبدي در پهنه هاي در معرض خطر؛ بهره گيري از متخصصان حوزه هاي مختلف سوانح در فرايند بازسازي؛ بهره گيري از مشاركت جامعه سانحه زده در فرايند بازسازي سكونتگاه اعم از مكان گزيني، انتخاب سايت و همسايگي ها؛ حل مساله مالكيت اراضي؛ استفاده از دانش بومي، و ارائه الگوهاي مختلف مسكن متناسب با الگوي معماري منطقه و بعد خانوار برشمرد.