تبيين عوامل موثر در برنامه ريزي بازسازي مسكن پس از سانحه با استفاده از نظريه مبنايي (نمونه موردي بازسازي روستاهاي زلزله ورزقان)

زمينه و هدف: فقدان اطلاعات و تجربيات بازسازي هاي مربوط به سوانح سنوات گذشته از بارزترين ضعف ها درمطالعات بازسازي در ايران قلمداد مي شود. بديهي است بررسي نتايج موفق يا ناموفق پروژه هاي بازسازي انجام يافته، سبب افزايش توانمندي و آمادگي دولتمردان و مجريان در اجراي برنامه هاي راهبردي و پرهيز از تكرار اشتباه ها و هدررفت انرژي و سرمايه مي گردد. در اين مقاله سعي بر آن است كه ابتدا مقولات عمده ي بازسازي پس از سوانح شناسايي شود، سپس با بررسي روند بازسازي روستاهاي آسيب ديده از زلزله منطقه ورزقان در سال 1391 و مسائل پيش آمده در طول بازسازي، به ثبت و طبقه بندي ويژگي هاي منحصر به فرد اين بازسازي و چگونگي تأثيرگذاري سياست ها و برنامه هاي اجرايي از سوي دست اندركاران در سرعت و كيفيت بازسازي بپردازد. روش: اين مقاله مبتني بر روش توصيفي و ميداني است كه در راستاي پيشبرد اهداف، ابتدا عوامل موثر بر برنامه بازسازي با روش نظريه ي مبنايي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است كه جهت تعيين نحوه ي تاثيرگذاري اين عوامل در بازسازي زلزله ورزقان، پرسش هايي از طريق بررسي مطالعات پيشين محققان طراحي شد و بر اين اساس به بررسي اسناد و مدارك موجود مانند گزارش هاي بنياد مسكن، شرح وقايع ثبت شده و مقالات منتشره و همچنين انجام مصاحبه هاي اكتشافي از اساتيد و متخصصين بازسازي، كارشناسان ذيربط در امر بازسازي پس از زلزله ورزقان و مردم آسيب ديده پرداخته شده است. يافته ها: در بازسازي پس از زلزله ورزقان، سياست هاي مناسبي جهت تسريع در امر بازسازي و اتمام بموقع آن يعني قبل از شروع فصل سرما اتخاذ شد كه عبارتند از: استفاده از سازه هاي پيچ و مهره اي، خريد سريع مصالح ساختماني به صورت انبوه از بودجه ي سازمان مجري قبل از واريز اعتبارات دولتي و انتقال آن به مناطق آسيب ديده، تقسيم كل منطقه آسيب ديده به 11 قسمت و سپردن مسئوليت بازسازي هر قسمت به ستادهاي معين، واگذاري حق تصميم گيري به ستادهاي معين در زمينه هاي انتخاب نوع سازه و بهره گيري از سقف شيرواني. اگر چه تعجيل در اتمام بازسازي، سبب احداث خانه هايي با طرح هاي تيپ در منطقه نشد و مالكان فرصت مشاركت در تصميم گيري هاي مربوط به توزيع فضايي خانه و انتخاب مصالح ساختماني مورد استفاده را با توجه به سلايق شخصي داشتند، اما تعجيل در ساخت وساز، مانع انتقال و نهادينه شدن دانش ساخت ايمن به مردم منطقه شد و ساختمان هايي كه پس از اتمام بازسازي ساخته مي شوند، از لحاظ سازه اي آسيب پذير هستند. نتيجه گيري: از نتايج حاصل از اين پژوهش چنين بر مي آيد كه با بهره گيري از يك مجري در امر بازسازي و اتخاذ سياست هاي مناسب از سوي او مي توان در كم ترين زمان ممكن بازسازي را همراه با مشاركت مردم به اتمام رساند و سبب احداث ساختمان هاي مقاوم شد. در كل، آن چه كه برنامه ريز را در اتخاذ تصميم هاي درست در زمان بازسازي مي تواند هدايت كند، ميزان آمادگي و پيش بيني چالش هاي شرايط پس از سانحه پيش از وقوع آن است.