جايگاه جلوخان مساجد ديروز و امروز در شكل گيري و تقويت قرارگاه رفتاري (مقايسه تطبيقي نمونه موردي مسجد وكيل و مسجد الزهرا در شيراز)

اسلام در تمام شئون خود ديني اجتماعي است؛‌ چنانچه يكي از آشكارترين وجوه هويتي جامعه و شهر اسلامي، مسجد است كه به سبب بعد عقلاني و معنوي ويژه خود همواره نقشي بنيادي داشته است. به نظر مي رسد امروزه اين نقش برجسته مساجد در سازماندهي ساختار كالبدي و اجتماعي شهرهاي اسلامي، و در شهرهاي معاصر ايراني- اسلامي در حال كم رنگ شدن است. از اين رو، توجه اصلي اين مقاله به شناسايي ويژگي‌هاي معنايي و كالبدي خاص مساجد كهن در شهرهاي ايراني اسلامي است كه مي توانند امروزه نيز به عنوان عامل نظام بخش كالبدي و اجتماعي شهر مسلمانان ايفاي نقش نمايند. به اين منظور و به عنوان نمونه پژوهي مسجد وكيل و مسجدفاطمه الزهرا شيراز انتخاب شده است. ذكر اين نكته ضروري است كه پژوهش حاضر از روش تطبيقي- تحليلي و روش تاريخي و مقايسه اي با استفاده از طيف ليكرت و آزمون پايايي آلفاي كرونباخ و ابزار گردآوري داده: مطالعات كتابخانه‌اي و مشاهدات ميداني بهره گرفته است. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه مسجد وكيل، مسجدي است كه نگاهي گذارا به فرآيند شكل گيري و تاثيرگذاري آن در بافت تاريخي شيراز بيانگر تاثير شگرف آن در تلفيق مطلوب زندگي روزمره شهروندان و عملكردهاي سنتي مساجد و مكاني مقدس است كه در دوره هاي مختلف تاريخي تا پيش از قرن حاضر، محل برگزاري رويدادهاي مهم اجتماعي و برقراري تعاملات مطلوب اجتماعي ميان شهروندان بوده است. در حاليكه مسجد فاطمه الزهرا كه در دوران معاصر ساخته شده است و فاقد تاثيرگذاري اثربخش كالبدي و اجتماعي شهري مي باشد كه مي توان يكي از عوامل اثرگذار بر بي اعتباري قرارگاه هاي رفتاري آن را كمرنگي و تضعيف عنصر جلوخان در ساختار كالبدي آن در حوزه مولفه هاي سازمان فضايي، انعطاف‌پذيري، تناسبات بصري، نشانه‌، غناي حسي، و خوانايي دانست.