شكل گيري، توسعه و فروپاشي شهر دوران اسلامي اوجان براساس مطالعه تطبيقي متون و كاوش باستان شناسي

Formation, Development and Collapse of Ujan Islamic City, According to Comparative Studies on Sources and Archaeological Excavations

اوجان، يكي از شهرهاي معرف دوره اسلامي در منطقه آذربايجان با مساحت حدود 90 هكتار در فاصله پنج كيلومتري شهر كنوني بستان آباد واقع است. ساختار اوليه اين شهر متعلق به سده هاي4 تا 6 ه‍.ق. و مصادف با دوره حكومت سلجوقيان در ايران بوده و گسترش اوليه اين شهر در سده هاي7 و 8 ه‍.ق. و اوج شكوفايي آن متعلق به اواسط دوره ايلخاني به بعد تا دوره صفوي بوده است. نابودي و انحطاط كامل اين شهر در دوره قاجار روي داده است. در اين مقاله با استفاده از رويكرد توصيفي-تحليلي و روش تحقيق تاريخي و با تكيه برمنظر باستان-زيست بوم شناسي به مطالعه مولفه هاي موثر در شكل گيري شهر اسلامي اوجان و به دنبال آن پي بردن به عملكرد شهر و علت تشكيل آن و در نهايت به علل فروپاشي اين شهر پرداخته شده است. پژوهش مورد نظركه برپايه مطالعات كتابخانه اي و ميداني انجام شده است، مشخص مي سازد، ساختمان شهر به واسطه موقعيت بين راهي آن به وجود آمده است و از اين گذر عملكرد شهر نيز مشخص مي شود. اين شهر درمسير شبكه هاي اصلي ارتباطي با ساير شهرهاي عمده از جمله تبريز و زنجان ساخته شده و با توجه به موقعيت جغرافيايي از منابع طبيعي خوبي برخوردار بوده است و تا اواخر دوره صفوي پر رونق بود، اما با شروع دوره قاجار از اهميت اين شهر كاسته و درنهايت متروك شد. اين مطالعه تاريخ سياسي و اجتماعي شهر اوجان، آثار برجاي مانده از شهر، شامل آثار: معماري، شهر سازي، آثار فرهنگي به جامانده بخش هاي مختلف شهر شامل قبرستان، كهن دژ آشكار مي سازد.

Ujan covers about 90 hectare area, where locates 5 Km away from modern Bostan Abad. Earlier construction of the urban center dates to 4-6 AH centuries that coincides to Seljuqs era. It developed during 7 and 8 AH centuries and reached to summit during middle Ilkhanid to Safavid period. It collapsed and destroyed during Qajar period. Here, there is an attempt to study effective elements in formation of Ujan and its consequent function, using descriptive-analytic view and historic research method, based on archaeological-environmental landscape. Finally, it is involved in reasons of collapse of the city. Bibliographic and field studies indicate that construction of the city was for midway positioning. In addition, present paper presents subjects about political and social history, architectural remains, urbanization, cultural remains, and different districts of the city including cemetery and administrative center.