سنجش تطبيقي مولفه‌هاي حس مكان در عناصر كالبدي مساجد سنتي و معاصر شيراز (موردپژوهي مسجد حاج‌علي، مسجد مشيرالملك، مسجدالرجا و مسجد دانشگاه)

بيان مساله: حس مكان و احساس هويت و تعلق مكاني، از مهم‌ترين بحران‌هاي معماري معاصر است. با توجه به تحولات رخ داده در طراحي مساجد و نوآوريهاي پيشنهادي در طرح كالبدي، عناصر و نشانه‌هاي اين بنا، و نظر به جايگاه ويژه اين كاربري در فرهنگ ايراني – اسلامي، اين پژوهش به دنبال كشف نقش عناصر كالبدي آشناي سنتي ساختار مسجد در ارتقاي حس مكان و به دنبال آن، ايجاد حس دلبستگي و تعلق به مكان مسجد بوده‌ است. سوال تحقيق: ساختار اساسي در تحقيق حاضر بر اين دو سوال استوار بوده كه مولفه‌هاي كالبدي تاثيرگذار در ارتقاي حس مكان در مساجد معاصر و سنتي كدامند و تاثيرگذاري آن‌ها در هر يك از ساختارهاي سنتي و معاصر در شهر شيراز به چه صورت است؟ اهداف تحقيق: مقاله حاضر بر مبناي بررسي نقش مولفه‌هاي كالبدي در خلق حس مكان و ارتقاي سطوح آن، با هدف ارائه تصويري مطلوب از نتيجه تقابل تفكرات معاصر و سنتي در طراحي مساجد، نگاشته شده‌ است. دستاورد اين پژوهش مي‌تواند در ارائه راهكار جديد طراحي و يا جايگزيني المان‌هاي سنتي با نشانه‌هاي جديد و موثر در تقويت حس مكان مسجد مورد استفاده قرار گيرد. روش تحقيق: اين تحقيق از نوع كيفي كمي و از لحاظ هدف كاربردي مي‌باشد كه اطلاعات مورد نياز در مرحله اول به صورت كتابخانه‌اي گردآوري‌ شده‌ و سپس معيارهاي به دست آمده توسط پرسشنامه محقق‌ساخت در معرض ارزش‌گذاري توسط مخاطبين قرار داده شده‌اند. براي اثبات فرضيات تحقيق، از آزمون‌هاي تحليل عاملي اكتشافي، ميانگين، همبستگي و رگرسيون استفاده شده است. مقادير بالاي 0.7 ضريب آلفاي كرونباخ براي متغيرهاي تحقيق نشان داد نتايج، قابل استناد و معتبر هستند. مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه مولفه‌هاي كالبدي در ساختار مسجد سنتي و معاصر سطوح مختلف حس مكان را تامين مي‌كنند و تفاوت تنها در اولويت‌بندي آن‌هاست. ذكر اين نكته ضروري است كه با وجود اهميت انكار ناشدني عناصر نمادين و كالبدي، وجود اين عناصر بدون فعاليت، سطوح بالاتر حس مكان كه منجر به حفظ حيات يك مكان مي‌شود را پاسخ نخواهد داد. از طرف ديگر حذف كلي اين عناصر هويت‌ساز نيز، احساس تعلق و دلبستگي را تامين نخواهد كرد. بررسي ضرايب مسير رگرسيوني به دست آمده، نشان مي‌دهد كه غير از مناره و گنبد، همه مولفه‌هاي كالبدي در ساختار مساجد شيراز، داراي تاثير مستقيم بر حس مكان مي‌باشند. تاثيرات مستقيم و غيرمستقيم اين مولفه‌ها، در مجموع، در مساجد سنتي، بيشتر از مساجد معاصر مي‌باشد.